การสร้างสรรค์ผลงานทางดุริยางคศิลป์: นกชายเลนปากช้อน [บันทึกการแสดงสด]

การสร้างสรรค์ผลงานทางดุริยางคศิลป์: นกชายเลนปากช้อน
โดย ปกป้อง ขำประเสริฐ

ศาสตราจารย์ ดร.บุษกร บิณฑสันต์ อาจารย์ที่ปรึกษา

วันที่ 27 พฤษภาคม 2567
ณ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

งานสร้างสรรค์ชุดนี้เป็นผลจากการศึกษาชีวิตของนกชายเลนปากช้อนและมูลบทที่เกี่ยวข้อง นำมาสังเคราะห์เป็นผลงานสร้างสรรค์ทางดุริยางคศิลป์ จำนวน 6 เพลง ได้แก่

1. เพลงชูคอตกา 2 ท่อน ได้แรงบันดาลใจจากแหล่งทำรังวางไข่ของนกชายเลนปากช้อน ที่มีบรรยากาศหนาวเย็น มีการใช้เสียงบรรยากาศโดยรอบ ซึ่งผลการศึกษาพบว่าชนพื้นเมืองชูคอตกาที่เรียกตนเองว่า "ชุกชี" (Chukchi) มีความเชื่อในคริสตศาสนานิกายรัสเซียออโธด็อกซ์และความเชื่อแบบเชมัน (Shamanism) จึงนำเสียงระฆังโบสถ์และเสียงกลองเชมันมาประกอบบรรยากาศ แสดงการร่วมใช้พื้นที่ของนกชายเลนปากช้อนและชาวชุกชีในพื้นที่ชูคอตกา

2. เพลงอพยพ 5 ท่อน ได้แรงบันดาลใจจากเส้นทางอพยพมายังตอนใต้เพื่อหาแหล่งอาหารในช่วงฤดูอพยพของนกชายเลนปากช้อน เริ่มต้นอพยพจากชูคอตกามายังแหล่งหากินในฤดูอพยพ (wintering grounds) ทั้ง 4 แห่ง ได้แก่ ชายฝั่งทางตะวันออกของสาธารณรัฐประชาชนจีน ประเทศเวียดนาม สาธารณรัฐแห่งสหภาพพม่า และประเทศบังคลาเทศ โดยเพลงทั้ง 5 มีการใช้สำเนียงภาษาต่าง ๆ ประกอบกับทำนองเพลงที่แสดงพฤติกรรมของนกชายเลนปากช้อน

3. เพลงอ่าวไทย 2 ท่อน ได้แรงบันดาลใจจากถื่นอาศัยของนกชายเลนปากช้อนในประเทศไทย ที่อาศัยอยู่ใกล้ชายฝั่งบริเวณหาดทรายและหาดเลน ท่อนแรกกล่าวถึงหาดทรายด้วยทำนองและจังหวะที่รู้สึกเบาสบายประกอบกับทำนองแสดงภาพของเกลียวคลื่นในช่วงท้าย ส่วนท่อนที่ 2 หาดเลนมีการใช้ดนตรีแบบปี่พาทย์ชาตรีของจังหวัดเพชรบุรีแสดงบรรยากาศหาดเลนในเขตจังหวัดเพชรบุรี

4. เพลงนกชายเลนปากช้อน 3 ท่อน ได้แรงบันดาลใจจากพฤติกรรมของนกชายเลนปากช้อน ได้แก่ พฤติกรรมการนอนที่ต้องระแวงภัยอยู่ตลอดเวลา พฤติกรรมการเดินหากินโดยมีลักษณะการจิกถี่ ๆ ลงไปในดิน และพฤติกรรมการส่งเสียงร้อง ซึ่งผลงานชิ้นนี้ในขั้นตอนการศึกษาข้อมูลมีการนำเทคโนโลยี Spectrogram มาใช้วิเคราะห์เสียงร้องของนกชายเลนปากช้อนเพื่อใช้เป็นฐานในการประพันธ์เพลงด้วย

5. เพลงทัศนาปักษา 2 ท่อน ได้แรงบันดาลใจจากกิจกรรมดูนก (Birding) ซึ่งเป็นกิจกรรมที่เป็นสื่อกลางสร้างความรู้ความเข้าใจระหว่างมนุษย์และนกชายเลนปากช้อน ทำนองเพลงแบ่งเป็นสองช่วงได้แก่ช่วงของการใช้กล้องส่องทางไกลตามหานกกับช่วงที่เจอนกแล้วและกำลังสังเกตพฤติกรรม

6. เพลงวิถีวิหค ได้แรงบันดาลใจจากภัยคุกคามตามธรรมชาติของนกชายเลนปากช้อน โดยเฉพาะเหยี่ยว ทำนองในเพลงนี้เน้นความตื่นเต้นเร้าใจ แสดงพฤติกรรมของนกชายเลนปากช้อนที่กำลังหนีเหยี่ยว มีการบรรเลงเดี่ยวรอบวงของเครื่องดนตรีไทยประเภทดำเนินนอง เพื่อใช้เป็นทำนองแทนนกชายเลนปากช้อนที่กำลังหนีอย่างสุดชีวิต และจบลงด้วยทำนองที่ทิ้งปริศนาว่าสุดท้ายแล้วนกชายเลนปากช้อนหนีเหยี่ยวสำเร็จหรือไม่

ช่วงท้ายจบเพลงที่เพลงชูคอตกาท่อน 1 เพื่อแสดงให้เห็นว่าหากนกชายเลนปากช้อนรอดจากภัยคุกคามกลับมายังชูคอตกาได้ วงจรชีวิตในฤดูกาลต่อไปก็จะวนกลับมาอีกครั้ง กระทั่งตลอดชีวิตของนก

**ภาพนกชายเลนปากช้อนบางภาพในวิดีโอ สร้างจากระบบปัญญาประดิษฐ์ เพื่อสื่อความหมายของทำนองเพลงให้ชัดเจนขึ้น รายละเอียดลักษณะทางกายภาพของนกชายเลนปากช้อนบางส่วน อาจผิดเพี้ยนจากความเป็นจริง

ขอขอบพระคุณ

หลักสูตรศิลปกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิต
คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบุรี

อาจารย์ที่ปรึกษา
ศาสตราจารย์ ดร.บุษกร บิณฑสันต์

คณะกรรมการผู้ควบคุมวิทยานิพนธ์
ศาสตราจารย์ ดร.เฉลิมศักดิ์ พิกุลศรี
ศาสตราจารย์ ดร.ขำคม พรประสิทธิ์
รองศาสตราจารย์ ดร.ภัทรวดี ภูชฎาภิรมย์
รองศาสตราจารย์ ดร.พรประพิตร์ เผ่าสวัสดิ์
รองศาสตราจารย์ ดร.ภัทระ คมขำ

รายนามนักดนตรี
ขลุ่ยอู้ อาจารย์ฐานิสร์ พรรณรายน์
ขลุ่ยเพียงออ อาจารย์สุรศักดิ์ อยู่คง
ขลุ่ยหลิบ นายธีรภัทร เทพรอด
ทูบา นายธนวัฒน์ สีมาก
ซออู้ อาจารย์วิศรุต แซ่จุ่ง
ระนาดเอก อาจารย์ ดร.ปราชญา สายสุข
ระนาดทุ้ม นายนิวิฐ มูลอารมณ์
ฆ้องวงใหญ่ นางสาวฐานิตา สังข์อ่อน
ฆ้องวงเล็ก นางสาวธัญลักษณ์ นิลห้อย
ฉิ่ง นายภูดิศ เฟื่องฟู
เครื่องกำกับจังหวะ นายกมลภพ ชูแก้ว
เครื่องกำกับจังหวะ นายธนัชพงษ์ นิลห้อย
เครื่องกำกับจังหวะ นายพลกฤต ภวังครัตน์
เครื่องกำกับจังหวะ นายรัตนชัย ม่วงไหมทอง
เครื่องกำกับจังหวะ นายวายุภักดิ์ ทองตาเต็ม
เครื่องกำกับจังหวะไฟฟ้า นายธีรศักดิ์ มหาวัตร์

ผู้เชี่ยวชาญอนุเคราะห์ข้อมูลทางด้านดุริยางคศิลป์
ครูปี๊บ คงลายทอง
รองศาสตราจารย์พิชิต ชัยเสรี
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ดุษฎี มีป้อม
ครูไชยยะ ทางมีศรี
ครูชนะ ชำนิราชกิจ
ครูสิงหล สังจุ้ย
ครูสุวัฒน์ อรรถกฤษณ์
ครูสมพงษ์ ภู่สร
ครูวิบูลย์ธรรม เพียรพงษ์
ครูจักรายุธ ไหลสกุล

ผู้เชี่ยวชาญอนุเคราะห์ข้อมูลสื่อนกชายเลนปากช้อน
คุณสมิทธิ์ สุติบุตร์
คุณเบญจ์ เพชราภิรัชต์
คุณกฤต อดิกเรก
คุณเสรี มานิตย์
คุณสุชาติ แดงพยนต์
Mr.Nikolai Iakushev
Cornell Lab of Ornithology

ฝ่ายสนับสนุนและประสานงาน
ผู้ช่วยศาสตราจารย์แสนประเสริฐ ปานเนียม
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กมลาลักษณ์ นวมสำลี
คุณทวีสิทธิ์ ไล้สกุล

ฝ่ายศิลป์
อาจารย์จักริน จันทนภุมมะ
อาจารย์เมธาวี ปีสิงห์
นายธนพล ต้องประสงค์

อนุเคราะห์ข้อมูลและอุปกรณ์ในการจัดแสดง
สมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย
ชมรมอนุรักษ์ธรรมชาติโคกขาม
พื้นที่อนุรักษ์บ้านปากทะเล
คุณเสรี มานิตย์ แหลมผักเบี้ย