00074 Ύψωνας Επαρχία Λεμεσού Χωριό Ύψωνας Ypsonas Cypriot Villages Cyprus

Ύψωνας Επαρχία Λεμεσού

Ιερός Ναός Αγίου Σάββα (21ος αιώνας)
Παρεκκλήσι Αγίου Σάββα της Καλύμνου (21ος αιώνας)
Παρεκκλήσι Αγίου Σάββα Αρχιεπισκόπου Σερβίας (21ος αιώνας)
Ιερός Ναός Παναγίας Χρυσοπολίτισσας (1864)
Εξωκλήσι Αγίου Κυπριανού (2011)
Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου του Φτωχού (1960)
Εξωκλήσι Αγίων Ραφαήλ, Ειρήνης και Νικόλα (1997)
Εξωκλήσι Αγίου Εφραίμ
Εξωκλήσι Αγίου Βηχιανού (1969)
Εξωκλήσι Αγίου Μαρκιανού (ερείπια)
Εξωκλήσι Αγίου Χαραλάμπους
Εξωκλήσι Βασιλική της Παναγίας της Άσσιας (Αγία Ασσιά) ερείπια
Εξωκλήσι Αγίου Γεωργίου του Βικλιού (1881)
Πλατεία Μάριου Τόκα (2023)
Παλαιό Καμίνι Παρασκευής Γύψου
Βούναρος (Εγκαταλειμμένο Χωριό)



Ο Ύψωνας είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 90 μέτρων. Η διοικητική του έκταση (3.260 εκτάρια) είναι μακρόστενη με Β-Ν διεύθυνση, εκτείνεται δε από το χωριό Τραχώνι στα νότια μέχρι τα ανατολικά του χωριού Άλασσα (παλαιά θέση) στα βόρεια. Το τοπίο του χωριού έχει μια κλίση από τα βόρεια προς τα νότια. Το υψόμετρο από τα 476 μέτρα (Παπάβουνο) κοντά στα βόρειά του σύνορα μειώνεται στα 250 μέτρα στην τοποθεσία Καψάλα, στα 90 μέτρα στον οικισμό και στα 20 μέτρα στα νότιά του σύνορα.

Ο Ύψωνας δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 440 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα αμπέλια (επιτραπέζιες και οινοποιήσιμες ποικιλίες), τα εσπεριδοειδή, οι αμυγδαλιές, οι ελιές, οι χαρουπιές, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά και λίγα φρουτόδεντρα. Ο Ύψωνας περιλαμβάνεται στο μεγάλο αρδευτικό έργο του Νότιου Αγωγού από το οποίο ωφελήθηκε, στα πλαίσια της δεύτερης φάσης του, με την άρδευση σημαντικής έκτασης γης.

Μια άλλη σημαντική οικονομική δραστηριότητα στον Ύψωνα είναι η βιομηχανική. Σύμφωνα με την απογραφή επιχειρήσεων του 1985, υπήρχαν στο χωριό 49 βιομηχανικές μονάδες και εργαστήρια που απασχολούσαν 329 άτομα. Ο αριθμός των εργοδοτουμένων στη βιομηχανία ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος της επαρχίας Λεμεσού. Τα κυριότερα είδη βιομηχανίας που αναπτύχθηκαν είναι η αλλαντοποιία, η τυροκομία, τα πριονιστήρια, τα είδη μετάλλου και επινικέλωσης, η κατασκευή ψυγείων, οι τσιμεντόλιθοι και τσιμεντοσωλήνες και η κατασκευή ξύλινων επίπλων.

Παρόλο ότι θεωρείται από πολλούς πως ο Ύψωνας δημιουργήθηκε κατά τα νεότερα χρόνια από κατοίκους άλλων χωριών που είχαν κτήματα στην περιοχή (και ιδίως από κατοίκους της Λόφου), ωστόσο τα πράγματα δεν φαίνεται να είναι ακριβώς έτσι. Διότι ο Ύψωνας φαίνεται ότι υφίστατο ως οικισμός από τα Μεσαιωνικά χρόνια. Μάλιστα ο ντε Μας Λατρί περιλαμβάνει τον Ύψωνα μεταξύ των χωριών που ανήκαν στον ίδιο τον βασιλιά της Κύπρου κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Εξάλλου το χωριό βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες με την αυτή ονομασία: Ipsona. Επίσης το χωριό σημειώνεται και σε μεσαιωνικό χειρόγραφο ως οικισμός της περιοχής των Πολεμιδιών. Θα πρέπει, συνεπώς, να θεωρήσουμε ότι το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, κι ότι για κάποια περίοδο είχε πέσει σε παρακμή. Πιθανώς είχε καταστραφεί το 1426, όταν οι Μαμελούκοι της Αιγύπτου εισέβαλαν στην Κύπρο, οπότε μαρτυρούνται πολεμικές επιχειρήσεις τους στην περιοχή αυτή, αφού αποβιβάστηκαν στον κόλπο της Αυδήμου, επετέθησαν ανεπιτυχώς κατά της Επισκοπής, βάδισαν προς τη Λεμεσό την οποία κατέλαβαν, κι απ' εκεί προχώρησαν προς τη Λευκωσία. Ίσως πάλι να κατεστράφη το 1570, με την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, οπότε και πάλι μαρτυρείται ότι τον Ιούλιο του χρόνου αυτού οι εισβολείς αποβιβάστηκαν στη Λεμεσό, την οποία λεηλάτησαν και στη συνέχεια καίγοντας κι αρπάζοντας έφθασαν στα Πολεμίδια. Ο Ύψωνας, πολύ κοντά στη Λεμεσό αλλά και στα Πολεμίδια, είναι πολύ πιθανόν ότι υπέστη καταστροφή.

Στην περιοχή του Ύψωνα έχουν ανευρεθεί αρχαία κατάλοιπα, αλλά όχι αρχαία πόλη. Πιθανόν να πρόκειται για αγροτικούς οικισμούς. Υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι ο Ύψωνας δημιουργήθηκε κατά τα νεώτερα χρόνια από κατοίκους άλλων χωριών, κυρίως της Λόφου, που είχαν κτήματα στην περιοχή. Ωστόσο, αυτή η άποψη δεν ευσταθεί αφού ο Ύψωνας υπήρχε από τα μεσαιωνικά χρόνια. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Ύψωνας αποτελούσε τσιφλίκι Τούρκων αγάδων. Το 1910, επί Αγγλοκρατίας, ο Ύψωνας μετετράπη σε χωριό.

Δεν υπάρχουν ιστορικά τεκμήρια σχετικά με την προέλευση της ονομασίας του Ύψωνα. Μια πιθανή υπόθεση αναφέρει ότι η ονομασία προέρχεται από τη γυψόπετρα που υπήρχε στην περιοχή από τα βυζαντινά χρόνια. Η εξαγωγή γύψου συνεχίστηκε μέχρι τα νεότερα χρόνια.

Σήμερα στον Ύψωνας οι κάτοικοι συνολικά φτάνουν τους 13.966 (απογραφή 2021).

Πηγές:
kourion.org
polignosi.com
https://www.polignosi.com/cgibin/hweb...
https://www.ix-andromeda.com/

Cyprus Traveler