Kompleks cmentarzy historycznych przy al. Wojska Polskiego w Nysie

Kompleks cmentarzy historycznych trzech wyznań, malowniczo rozłożony na urozmaiconym, zadrzewionym terenie, pomiędzy al. Wojska Polskiego a ul. Kaczkowskiego w Nysie.

Utworzenie cmentarza katolickiego wiąże się z zarazą z 1633 r., kiedy to rozpoczęto chowanie zmarłych poza murami miasta. W 1637 wzniesiono w tym miejscu kaplicę p.w. śś. Rocha i Sebastiana. Cmentarz powiększano w latach 1798 i 1837. Najstarszy wzmiankowany nagrobek pochodzi z 1793 r. Nieliczne pochówki odbywały się również po 1945 r., ostatni pochodzi z 1950. Zamknięcie nastąpiło w 1955 r.

Rozplanowanie nekropolii zbliżone jest do rombu z centralnie położonym kościołem i aleją przebiegającą na osi wschód –zachód. W sąsiedztwie kościoła znajdował się klasycystyczny pomnik nagrobny Franciszki Krumpholz z I poł. XIX w. We wschodniej części znajduje się pochodzący z pocz. XX w. okazały marmurowy pomnik z niezwykle tajemniczymi i intrygującymi rzeźbionymi portretami kobiety i mężczyzny o nazwisku von Winkler.

W części północnej znajdował się późnosecesyjny grobowiec Augusty Zacharias (zm. 1916) z bardzo starannie opracowaną kamieniarką symbolizujący drogę do domu Pana. Na tym cmentarzu został pochowany jeden z twórców Muzeum w Nysie Johannes Hellmann (1840-1924), zwany również „ojcem śląskiego pożarnictwa”. Z inicjatywy środowisk straży pożarnej nagrobek został odnowiony i przeniesiony z ekshumowanymi szczątkami 10.11.2011 r. na Cmentarz Jerozolimski. Odnaleziono także nagrobek - zasłużonego, wieloletniego burmistrza Nysy - Eduarda Alberta Antona Kutzen (1810-1874).

Kościół cmentarny p.w. śś Rocha i Sebastiana jest bliski ruinie. Była to początkowo kaplica wzniesiona w 1637 r. pw. patronów „od nieszczęścia zarazy”. Ustawiona w miejscu, gdzie stały namioty z chorymi, wokół których grzebano zmarłych. W 1653 r. nastąpiła konsekracja, a w 1698 rozbudowa. W miejscu tym w XVIII w. dla prowadzenia modlitw za dusze zmarłych powołano pustelnię. W 1823 r. budowlę odnawiano i zapewne rozbudowano. Ostatni remont przeprowadzono w 1974 r.

Wyposażenie wnętrza zostało przeniesione lub rozkradzione już przed laty, znany jest jedynie jego opis. We wnętrzu na ścianie północnej były zachowane dwa marmurowe epitafia: pani von Boenigk z domu von Saurma (1758-1797), oraz Marii Anny von Grablowska z domu von Saverma (1754-1793).

Na elewacji poł. zachowało się epitafium Joanny Doroty von Chmielińskiej z domu von Falkenberg (zm. 1828). Znajdujące się obok epitafium żeliwne, poświęcone rodzinie kupca Jacoba Humanna (zm. 1807) i jego żonie Beacie, która urodziła jedenaścioro wymienionych na epitafium dzieci, zostało przeniesione.

W partii cokołowej kościoła wmurowane są cenne, pochodzące z przełomu XVIII i XIX w. płyty i epitafia, głównie wykonane z marmuru, niestety regularnie rozkradane.

⚜Cmentarz żydowski przy obecnej ul. Kaczkowskiego, został utworzony prawdopodobnie w 1815 r., w 1871 został powiększony, ostatni pochówek pochodzi z 1928 roku. W 1943 r. cmentarz został zdewastowany i częściowo zniszczony przez nazistów. Jednak największa dewastacja nastąpiła po 1945 r. Cmentarz założony jest na planie zbliżonym do kwadratu z przecinającą go na osi płn. – płd. aleją. Pierwotnie otoczony był murem, z którego zachowały się niektóre fragmenty.

⚜Cmentarz ewangelicki, zajmuje najbardziej rozległy obszar z całego kompleksu. Do 1818 r. gmina ewangelicka w Nysie nie posiadała własnego cmentarza, otrzymała od miasta przylegające do cmentarza św. Rocha, porośnięte drzewami morwy miejsce zwane „Plantage” (plantacja). Na przełomie 1822 i 1823 dokupiono sąsiadujący grunt, aby powiększyć cmentarz. W latach 1855 i 1867 powiększano cmentarz o kolejne parcele. W 1824 r otrzymano pozwolenie na budowę kaplicy, którą wybudowano w stylu klasycystycznym wg planów Karola Feilhauera, pod nadzorem mistrza budowlanego Karola Mullera. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło 17.09.1825 r. Nad wejściem wmurowano tablicę z napisem: Den Ruhenden in Herrn. MDCCCXXV. (Odpoczynek w Panu. 1825).

Wewnątrz w posadzkę wmurowano epitafium chirurga wojskowego Ludwika Dorn z inskrypcją. Kaplica doprowadzona została niemal do całkowitej ruiny. Jesienią 2010 r. doczekała się prac remontowo – zabezpieczających, które jednak nie przywróciły jej dawnej okazałości. Przy kaplicy znajdowała się porzucona marmurowa płyta nagrobna z wytartymi inskrypcjami, poświęcona zmarłej tragicznie w 1790 r., Beacie Henrietcie von Freund, żonie podpułkownika inżyniera Johana Antona von Freund.

Po stronie płn. – wsch., na szczycie stoku, wzdłuż resztek muru, zachowały się pozostałości wtopionych w ten mur okazałych kaplic grobowych i epitafiów zamożnych nyskich rodzin. Do dzisiaj, pomimo dzikiej dewastacji, zdumiewa okazałością i starannością wykonania rodzinna kaplica nyskiego kupca z wyrytą inskrypcją: FAMILIE ROEDIGER.

Stan zachowania muru i kaplic jest bardzo zły, głównie z powodu dewastacji, ale też osuwania się skarpy.

Oprac. Edward Hałajko

Źródło: Muzeum Powiatowe w Nysie - https://fb.watch/rzhDhwYi8-/