धनुर्मास अर्थात धुंधुरमास

#मार्तंड #धनु राशी #धुंधुरमास
जागतिकीकरणाच्या चक्रामध्ये आपले अनेक छोटेछोटे सण उत्सव काळाच्या ओघात विस्मरणात चालले आहेत असे वाटते. धुंधुरमास हा असाच एक शब्द अलीकडे अजिबातच ऐकू येत नाही अशी परिस्थिती निर्माण झाली आहे.
आज शहरातील ९५% लोकांना हा शब्दच माहिती नाही त्यामुळे त्याचे महत्व काय असते ते तरी कसे समजणार ?
आज आपण त्याचीच माहिती आणि जेजुरगडावर साजऱ्या होणाऱ्या या उत्सवविषयीची माहिती या चित्रफितीच्या माध्यमातून घेणार आहोत.
सूर्य एका वर्षात बारा राशींमधून भ्रमण करीत असतो म्हणजेच एका राशीतून भ्रमण करण्यासाठी सूर्याला एक महिन्याचा कालावधी लागतो. ज्यावेळी सूर्य धनु राशीत भ्रमण करतो तो महिना म्हणजे धनुर्मास त्याचाच अपभ्रंश असावा ‘धुंधुरमास’ . याचा कालावधी साधारणपणे १५-१६ डिसेंबर ते १३-१४ जानेवारी पर्यंतचा असतो.
वसंत ऋतू, ग्रीष्मऋतू ,वर्षा ऋतू ही देवीची रुपे आहेत तर शरद, हेमंत, शिशिर , हे ऋतू देवांची रूपे मानली जातात. शिशिरात कडाक्याची थंडी पडते दिवस छोटा होतो आणि रात्र मोठी होते, सकाळी सर्वत्र धुक्याची चादर आणि सायंकाळी मिट्ट अंधार अशातच सूर्याचे कोवळे ऊन फार उबदार वाटते. फुलांवरून दवबिंदू ओघळू लागतात. निसर्गाची ही बसलेली कूस म्हणजेच धुंधुरमास होय. शिशिर ऋतू मध्ये सूर्याचे महत्त्व अधिकच जाणवू लागते म्हणून याच काळात सूर्यपूजनाशी निगडीत अनेक व्रतवैकल्ये, पूजा ,उत्सव, सण साजरे केले जातात
मकर संक्रमणाच्या आधी हेमंत ऋतूमध्ये येणाऱ्या ह्या धनुर्मासात सामान्य लोकांची भूक भल्या पहाटे जागृत होते. त्यामुळे ह्या महिन्यात पहाटे उठून ह्या ऋतूमध्ये मिळणाऱ्या भाज्या,बाजरीसारखी धान्ये खाण्याचे महत्व फार आहे. हे खाणं इतर ऋतुंमध्ये पचायला जड असलं तरी ह्या महिन्यात/ऋतूमध्ये मात्र ‘राजस’ मानलं गेलंय. वर्षभर खाण्यातून मिळणारी ‘शक्ती’ आपल्याला फक्त ह्या एका महिन्यातल्या खाण्यातून मिळवता येते, याचं एवढं प्रचंड महत्व पूर्वजांकडून सांगितलं गेलय.

काही वर्षांपूर्वीपर्यंत अनेक लहान गावातच नाही तर अगदी शहरांमध्ये देखील ठिकठीकाणी धुंधुरमास वेगळ्याच आनंदात साजरा व्हायचा.
आता आपण पाहणार आहोत जेजुरी गडावर साजरा होणाऱ्या धूंधुर मासाविषयी
सूर्याने धनु राशीत प्रवेश केल्यानंतर पूर्णपणे एक महिन्याचा कालावधी म्हणजे मकरसंक्रांती पूर्वीचा एक महिना हा धनुर्मास असतो. कुलस्वामी खंडोबा म्हणजे साक्षात मार्तंडभैरव, मार्तंडाचे स्वरूप असलेला हा भैरव असल्याने सूर्याशी निगडीत अनेक उत्सव येथे साजरे केले जातात. त्यातीलच धनुर्मास साजरा केला जातो सूर्योदयापूर्वी कुलस्वामी खंडोबाला पहाटेच्या तोंडधुणीच्या पूजेनंतर आरतीचे वेळी मुगाची खिचडी आणि कढीचा नैवेद्य दाखवला जातो .त्यानंतर सूर्योदयाचे समयी गडावर येणाऱ्या भाविक, नित्य वारकरी, सेवेकरी, पुजारी या सर्वांना त्याचे प्रसाद म्हणून वाटप केले जाते.
मल्हारी मार्तंड अर्थात खंडोबाच्या भक्तांना या दुर्मिळ होत चाललेल्या उत्सवाविषयी सांगण्याचा हा छोटासा प्रयत्न आपल्याला कसा वाटला हे जरूर कळवा .
#धनुराशी #धनुर्मास #खंडोबा
#भूपाळी #शाहीर #भूप_राग #पहाटे
#जेजुरी #खंडोबा #म्हाळसकांत #मल्हार #मल्हारी #मार्तंड #जेजुरगड #खंडेराया #दवणा #पूजा #आरती