Thảo luận về Thiền Chỉ(Định) và Thiền Quán (Tuệ, Vipassana), con đường Giới Định Tuệ

Thảo luận Thiền Chỉ (Định) và Thiền Quán(Tuệ, Vipassanā) trong Đạo Phật
Định và Quán trong Phật giáo
Bài viết tổng hợp cốt lõi về thiền định, gồm các đề mục, cấp độ, loại định, phương pháp tu tập Chỉ (Samatha) và Quán (Vipassanā), cùng con đường thực hành tu tập.

1. Đề mục thiền (40 đề mục)

Kasiṇa (10 biến xứ): đất, nước, lửa, gió, xanh, đỏ, vàng, trắng, ánh sáng, hư không – giúp đắc 4 bậc thiền.

10 bất tịnh (quán tử thi) – đắc 4 bậc thiền.

10 tùy niệm (Phật, Pháp, Tăng, Giới, Thí, Thiên, Niết-bàn, sự chết, thân hành niệm, hơi thở) – từ Cận định đến 4 bậc thiền.

Bốn Phạm trú, Tứ vô lượng tâm – Từ, Bi, Hỷ (đến Tam thiền), Xả (Tứ thiền).

Phân tích tứ đại, tưởng bất tịnh vật thực – đắc Cận định.

Bốn vô sắc – 4 bậc thiền vô sắc.

2. Các cấp độ thiền (Jhāna)

Sơ thiền: đủ 5 thiền chi – tầm, tứ, hỷ, lạc, nhất tâm.

Nhị thiền: bỏ tầm, tứ – còn hỷ, lạc, nhất tâm.

Tam thiền: ly hỷ – còn lạc, nhất tâm.

Tứ thiền: xả lạc khổ – chỉ còn nhất tâm.

Thiền vô sắc: Không vô biên xứ, Thức vô biên xứ, Vô sở hữu xứ, Phi tưởng phi phi tưởng xứ.

Diệt thọ tưởng định: chỉ có ở bậc A-la-hán, A-na-hàm.

3. Các loại định

An chỉ định (Appanā-samādhi): định sâu nhất, tâm tịnh lặng, có thể phát thần thông.

Cận định (Upacāra-samādhi): gần an chỉ định, chế ngự năm triền cái.

Sát-na định (Khaṇikā-samādhi): trong thiền quán, tâm thấy rõ vô thường, khổ, vô ngã.

4. Thiền Chỉ (Samatha) & Thiền Quán (Vipassanā)

Samatha: làm tâm tĩnh lặng, đạt Cận định hoặc An chỉ định, rồi dùng làm nền để quán.

Vipassanā: trực tiếp quán ngũ uẩn, danh-sắc để thấy vô thường, khổ, vô ngã; có thể không qua định sâu.

Cả hai đều hướng tới tuệ giác và Niết-bàn.

5. Con đường chứng A-la-hán qua Chỉ & Quán (Tôn giả Ananda giảng trong Kinh Aṅguttara Nikāya, XVII. Phẩm Ðạo Hành)

Quán có Chỉ đi trước.

Chỉ có Quán đi trước.

Chỉ và Quán song hành.

Tâm hoàn toàn định tĩnh, không dao động.
→ Dù cách tiếp cận khác nhau, yếu tố then chốt vẫn là sự kết hợp hài hòa giữa định và tuệ, đưa đến đoạn tận kiết sử và giải thoát tối thượng.
#gioidinhtue #giới #định #tuệ #thienchi #thiền #quán #thienquan #thientue #vipassana #vipasana #samatha #samadhi #anchidinh #sothien #nhithien #tamthien #tuthien #sacgioi #vosacgioi