نەوشیروان مستەفا

رەوانشاد كاك نەوشیروان مستەفا پلانداڕێژەی راپەڕینی ساڵی 1991ی گەلەكەمان لەچاوپێكەوتنێكدا لە 6/3/2000 كە لە پەخشی ئەزموونی كەناڵی كوردسات بڵاوكراوەتەوە باسی لەراپەڕین و چۆنیەتی داڕیشتنی پلانەكان و جێبەجێكردنی كردووە و رایگەیاندووە داگیركردنی كوەیت لەلایەن عێراقەوە ، وەكو خاڵی وەرچەرخان وابوو لە تەواوی سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چونكە لەوەپێش كە عێراق چووبوو بەگژ دەوڵەتی جمهوری ئیسلامی ئێراندا، دنیا پشتیوانیان لە دەوڵەتی عێراق دەكرد. چونكە عێراق شەڕی لەگەڵ دەوڵەتێكدا دەكرد، كە بەشی زۆری جیهان بە مەترسییان دەزانی لەسەر خۆیان. بەڵام لەگەڵ داگیركردنی كوەیتی ، عێراق ئەو پشتیوانییەی لە دەستدا و بە پێچەوانەوە هەمو دەوڵەتانی دنیا بون بە دژی عێراق. بەهۆی ئەوەی دەوڵەتێكی بچكۆلەی داگیركرد بوو، بەبێ ئەوەی هیچ مافێكی بەسەر ئەوەوە هەبووبێت، ئەو كاتە ئێمە چەند مانگێك بو حەملاتی ئەنفالمان بەسەردا جێبەجێ بوو بوو، عەمەلیاتی ئەنفال بەسەر كورددا جێبەجێ كرا بو، بەشی زۆری دێهاتەكانی كوردستانی عێراق كاولكرا بوو.
خەڵك بە زۆر ڕاپێچ كرابوون بۆ ئۆردوگا زۆرەملێكان. دێهاتی كوردستان و لادێی كوردستان چۆڵ كرا بوو. بەشی هەرە زۆری ئاوەدانییەكان، بریتی بون لە مەركەزی شارە گەورەكانی وەكو: سلێمانی و هەولێر و دهۆك و كەركوك. مەسەلەن شارێكی وەكو سلێمانی، لەودیو جادەی ٦٠ مەترییەوە ئاوەدانی تیادا نەما بو. خەڵكیان هەمو كۆكردبوەوە لە چەند ئۆردوگایەكدا. ئۆردوگاكان بە درێژایی جادە سەرەكییەكانی كوردستانی عێراق بینا كرا بون. ژمارەی ئۆردوگاكان لە ٧٠ ئۆردوگا بەرەو ژور بون. خەڵك هەمو لەوانەدا كۆكرا بونەوە. ئەو كاتەی بارەگاكانی ئێمە، بارەگاكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، لە قاسمەڕەش و زەڵێ بون، كە كەوتونەتە ناوچەیەكی سنوری، دیوێكی ئێران و دیوێكی عێراقەوە، ئەو ناوچەیە ئاوەدانی تێدا نەبون. ئاوەدانییەكەی بریتی بو لەو مقەڕانەی یەكێتی دروستی كرد بون. بەشی هەرە زۆری هێزەكانی ئێمە توشی زەربەی گەورە بو بون، بە هۆی عەمەلیاتی ئەنفالەوە. لەبەر ئەوە هەمو هێزەكانمان كێشابونەوە بۆ ناوچە سنوریییەكان. ئەو زەمانە هێزەكانی خۆمانمان دابەش كرد بو بەسەر سێ جۆر لە پێشمەرگە. جۆرێكیان ئەوانە بون كە لەسەر سنورەكان لە بەتالیۆنەكاندا ڕێكمان خستبون، كە ١٤ بەتالیۆن بون. بە شێوەیەكی وا ڕێكمان خستبون، كە خۆیان لە حدودی ١٧٠-١٨٠ كەس ئەبون. ئەمانە بە زۆری كادری مەشق پێكراو بون، ئەیانتوانی لە كاتی پێویستدا هەمو بەتالوێنێك لە حدودی ٢٠٠٠-٢٥٠٠ كەس لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە و قیادەیان بكات. لەپاڵ ئەم بەتالیۆنانەدا، هێزێكی ترمان هەبو كە ئەویش دیسان سەر بە فەرماندەیی پێشمەرگە بو، ئەوش پارتیزانەكان بون، كە لەناو داخڵی كوردستانی عێراقدا بون و بە مەجموع ژمارەیان ٥٢٠ پێشمەرگە بون. ئەمانەمان لە هەرە باشەكانی پێشمەرگە هەڵبژارد بو. بێجگە لەمانە، ئێمە لە هەمو شارەكان و ئۆردوگاكاندا هێزێكی ترمان دروست كرد بو بە ناوی شانەی چەكدارەوە. لە ڕاستیدا ئەوانە خۆیان سەركردایەتی تایبەتیان هەبو. لە ناو شارەكاندا سەر بە ڕێكخستنەكانی ناوخۆ بون. من لێرەدا ئەمەوێ بە زۆری باسی ئەوە بكەم، كە تا ئێستا ڕۆڵی ڕێكخستنەكانی ناوشار زۆر كەم باس كراوە، كە بە ڕاستی قارەمانی ڕاستەقینە بون، لە ڕۆژانی تەنگانە و ناخۆشیدا ئەركێكی زۆر گەورەیان خستبوە سەر شانیان، بۆ بەرز ڕاگرتنی ئاڵای مقاومەتی كورد. ڕێكخستنەكانی ناوشار بون، دەورێكی زۆریان هەبو، تەنانەت لە یارمەتی دانی پارتیزانەكاندا. لە یارمەتیدانی ئێمە بە دەنگوباس. بێجگە لەوە لە ڕێكخستنی شانە چەكدارەكاندا. ئەوان زەربەی زۆریان خوارد، هەندێكیان لێ گیرا، هەندێكیان لێ ئیعدام كرا. ئەو كاتەی عێراق پەلاماری كوێتی دا، وەكو باسم كرد ئێمە بارەگاكانمان لە قاسمەڕەش و زەڵێ بو. زنجیرەیەك كۆبونەوەمان بە ئەندامانی سەركردایەتی، بە فەرماندەكانی پێشمەرگە، بە كادرە پێشكەوتوەكانی یەكێتی، كرد بۆ ئەوەی چی بكەین و چی نەكەین، یان هەڵوێستمان چی بێت. لەو زنجیرە كۆبونەوانە ژمارەیەك ئەگەرمان دانا. ئەگەر بەو مانایەی عێراق ڕۆشتوە و كوێتی داگیر كردوە، ئەگەر لە كوێت كشایەوە، ئێمە هەڵوێستمان چۆن بێ. ئەگەرێكی تر ئەوە بو، ئەگەر عێراق مایەوە و لە كوێت نەكشایەوە و لێی نەدرا. یەعنی ئەگەر عێراق توانی كوێت بكات بە بەشێك لە قەڵەمڕەوی خۆی، ئێمە هەڵوێستمان چۆن بێ.

ئەو شوێنانەی هێزەكانی ئێمە و مەسئولەكانی ئێمەی لێی كۆبوبنەوە. بۆ نمونە: ئەو هێزەی ئەبو بێتە ناو شاری سلێمانی، ئەوانەی لە بلەكێ بون، هاتبونە پشتی چوارتا و ئەولاتر. ئەو هێزە لەوێ بون. ئەو هێزانەش كە ئەبو بچنە سەر شارەزور و زەڕایەن، لە دزڵی دامان نابون. ئەو هێزانەی ئەبو بپەڕنەوە بۆ بەری كەلار و دەربەندیخان، لە تەپەڕەش دانرابون، كە ئەویش شوێنێكە بەرامبەر ناوچەی دەربەندیخانە. هەندێكی تریش لەو هێزانە مەسئولەكانی یەكێتی تێدا بو، بە تەحدید واجبیان بۆ دیاری كرا بو، كە ئیشەكانیان چییە و چی نییە. پاش ئەوەی پلانەكە هەموی جێبەجێ كرا، ژمارەیەكی تریش خەڵكی ترمان ناردە خوارەوە، بۆ نمونە: لە زمنی ئەوانەی ناردمانە خوارەوە؛ مامۆستا جەمالی حاجی محەمەد هاتە ناوچەی شارباژێر، تەحسین كاوانی بە خۆی و مەفرەزەیەكەوە هات بۆ ناوچەی خۆشناوەتی، شەهید سلێمان عەرەب، ئەویش دیسان دابەزی چو بۆ ناوچەی هەولێر و ئەوانە. ژمارەیەك مەفرەزەی ترمان نارد بۆ ئەوەی لە نزیكەوە لەگەڵ خەڵكدا راستەوخۆ پەیوەندیان هەبێ، قسەیان لەگەڵ بكەن، بەشداری بكەن لە ئامادەكردنی راپەڕین. بێجگە لەمانە، پارتیزانەكان بون، كە مابونەوە لە ناو كوردستانی عێراقدا. تەعلیماتیان بۆ چو، بۆ ئەوەی هەر یەكەی لای خۆیەوە پەیوەندی بكا بەو كەسانەوە كە ئەتوانێ پەیوەندیان پێوە بكا.