Segâh Saz Semaisi ( Nayi Osman Dede ) Nota Eşliğinde İcrâ (Ahenk:Kız Neyi)

Beste : Nayi Osman Dede
Makam: Segâh
Usûl: Aksaksemâî
İcrâ: Yansımalar Müzik Grubu

NAYİ OSMAN DEDE ( ? -1729)

Osmanlı besteci ve müzik kuramcısı. Dinsel Türk müziğinin önde gelen bestecilerindendir.

İstanbul’da doğdu, aynı kentte öldü. Genç yaşta müzik, şiir ve hat sanatıyla uğraşmaya başladı. Galata Mevlevihanesi şeyhi, şair, hattat ve bilgili bir mutasavvıf olan Gavsî Ahmed Dede’ye (?-1697) kapılanarak Mevlevi oldu. Farsça, Arapça öğrendi, bir yandan tanrıbilim, tasavvuf ve edebiyatla, bir yandan da müzikle uğraştı. Ney üflemekte ustalaşarak neyzen-başı oldu. On sekiz yıl aralıksız dergâhın neyzenbaşılığında bulundu. Kızıyla evlendiği Gavsî Dede’nin ölümü üzerine aynı dergâhın şeyhi oldu. Mevlevi müziği ve kültürünün tanınmış temsilcileri Ali Nutkî Dede Efendi, Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi, Künhî Abdürrahim Dede Efendi (1769-1831) onun torunlarıdır. Günümüzde Divan Edebiyatı Müzesi olan Galata Mevlevihanesi’nin avlusunda gömülüdür.

Nayî Osman Dede çok yönlü kişiliği olan bir Mevlevi sanatçısıydı. Zamanının değerli bir hattatıydı. Yazı öğretmeni, ünlü hattat Nefeszade İsmail Efendi’ydi (?-1679). Osman Dede ondan sülüs ile nesih, Gavsî Dede’den de tâlik yazıları öğrenmişti. Nayî ve Derviş Osman mahlaslarıyla şiirler yazdı. Dinsel ya da tasavvufi nitelikteki gazelleri, bir de Mîrâciye’si vardır. Peygamberin mucizelerini konu alan Ravzatu’l-Icaz adlı manzum yapıtı kayıptır.

Çağının kaynaklarında, 17. ve 18.yy’ların en güçlü neyzeni olarak anılmıştır. Kutb-î Nayî unvanı da ney üflemekteki ustalığını gösterir. Büyük bir neyzen olduğu, bestelediği saz yapıtlarında da görülür. Çeşitli kaynaklarda yer verilen söylentilere göre, neyin arkasındaki deliği Osman Dede açmış, böylece ses alanını üç oktava çıkararak bu sazı geliştirmiştir.

Rabt-ı Tâbirât-ı Mûsikî adlı kitabı kuramsal çalışmalarının bir bölümünü ortaya koyar. Mesnevi tarzında, Farsça kaleme alınan kitapta müzik terimleri açıklanmıştır. Osman Dede bir de nota yazısı oluşturmuş, ama bu yayılamamıştır. Ebced notasının bir türü olan bu nota yazısına göre, birinci oktavda 15, İkincisinde ise 17 ses vardır. Türk müziğinin makamlarını, usullerini, formlarını ele alan, oluşturduğu notayla yazdığı yapıtları da kapsayan edvâr’ı kayıptır.