Oğuz Səlcuqlu Axınları. Azərb. Tarixi 7.11

6 cı əsrin sonlarında yaranmış Qərbi göytürk dövlətinin tərkibində çoxlu sayda türk tayfaları olsada dövlətin stunları və əsas qüvvəsi on ok adlanan türk boyları idi.. on boydan ibarət olan bu tayfalara xaqan tərəfindən birliyin simvolu olaraq ox hədiyyə edilirdi..
Ox və cəm şəkilçisi  uz əlavə edilərək okuz oğuz adlan bu boylar Mövzumuz olan səlcuqluların və həmçinin muasir dövrdə Azərbaycan türkiyə və türkmənistan xalqlarının da əcdadlarıdir.
Qərbi göytürk imperiyasının süqutu ilə mərkəzi asiyada issık gölü ətrafında öz dövlətlərini yaradan oğuzlar müxtəlif dövrlərdə , şərqi göytürk xaqanlığı çinlilər və abbasilərlə mübarizə aparmışdılar. Ancaq 766 ci ildə karluqlarla başlanan muharibədə oğuzlar məğlub olub, qərbə doğru köç etdilər.  seyhun vadisi, Aral gölü, xəzər dənizi sahili oğuzların yeni yurdu oldu. burada güclənən oğuzlar yabqu ünvanlı liderlərinin ətrafında birləşək öz dövlətlərini yaratdılar. Lakin 10 cu əsrın sonlarında bu dövlətdə zəyifləmiş və parçalanmışdı belə bir vəziyətdə tarix səhnəsinə çıxan Səlçuq bəy dövlətin o qədərdə nüfuzlu olmayan yabqu ünvanlı lideri ilə münaqişə yaşamış və və nəticədə özünə bağlı oğuz boyları ilə cənuba doğru köç etmişdi. Nüfuzlu oğuz bəyi olan Səlcuq bəy cənd şəhərinə yerləşdikdən sonra İslamı qəbul edərək önəmli bir qərar alır, köç etdiyi şəhərin əhalisi çoxdan islamı qəbul etmişdi.. həm bu şəhərdə həmdə ətrafda yaşıyan müsəlman əhalini öz ətrafında birləşdirə bilməsi üçün Səlcuq bəyin bu qərarı almağı zəruri idi.. beləliklə burada kök salan  Səlcuq bəy, və onun davamçıları mövcudiyətlərini qorumaqla yanaşı orta asiyada nüfuzlu və sözü keçən beylərdən biri olmuşdular..
11 əsrdə Səlcuq bəyin nəvələri olan Toğrul və çağrı bəyin başçılıq etdiyi oğuzlar, saylarının çoxalması  və siyasi səbəblərin də təsiri ilə yeni yurdlar axtamağa başladılar.  Oğuzlar Qəznəvilər dövlətinin ərazisi olan Xorasan vilayətinə köç edib burada yurd saldılar ancaq bu köç Sultan tərəfindən xoş qarşılanmamış üzərlərinə ordu göndərilmişdi. səlcuqlular bu orduları məğlub edib 1038 ci ildə Nişapur şəhərini paytaxt seçərək müstəqil Səlcuqlu dövlətinin əsasını qoydular,  Toğrul bəy Sultan elan edildi.  bunu görən Qəznəvi hökümdarı Sultan Məsud içərisində fillərində yer aldığı o dövrün ən böyük ordusu ilə səlcuqluların üzərinə yürüdü, 1040 ci ildə Dandanakan qalası ətrafında baş verən döyüşdə Səlcuqlular saylarının az olmasına baxmıyaraq parlaq qələbə qazandılar. Qələbədən sonra qonşu dövlətlərə məktub göndərib yeni yaranmış dövlətlərinin gücünü bir daha ispat etdilər.Sürətlə ərazikərini genişlədən səlcuqlular Abbasi Xəlifəsinin çağırışı üzərinə Şiyə büveyt oğullarını məğlub edib tarix səhnəsindən sildilər daha sonra qafqaza qədər irəliləyib Azərbaycana çatdılar. Azərbaycan torpaqlları o dövrdə  Abbasilər dövlətindən ayrılaraq müstəqil xırda dövlətlərə bölünmüşdü,  bizansın başçılıq etdiyi erməni gürcü feodallarından ibarət xristian blokuna qarşı müdafiyəsiz olan Azərbaycan xalqı səlcuqluları qurtarıcıları olaraq görür və müqavimət göstərmədən səlcuqlu dövlətinin tərkibinə qatılırdı. birləşmiş  Azərbaycan səlcuqlu qoşunları 1048 ci ildə bizansın xristian blokuna qarşı ilk böyük qələbəsini qazandı və bizans sülh bağlamağa məcbur oldu.. bununlada Azərbaycan torpaqlarının bizans erməni gürcü  feodallarının hücumuna qarşı təhlükəsizliyi təmin edildi. 1054 cü ildə cənubi Azərbaycanda Rəvvadilər dövləti, daha sonra isə şimali azərbda şəddadi hökümdarı Əbuləsvər şavur səlcuqlulara tabe olduqlarını bildirdilər, Şirvanşahlar dövləti isə səlcuqlulara müqavimət göstərdi 12 illik mübarizədən sonra şirvanşahlar dövlətinin müqaviməti qırıldı Şirvanşah fəriburz 1066 cı ildə şirvanşah titulundan məhrum edildi, beləliklə bütün Azərbaycan torpaqları Səlcuqlu dövlətinin tərkibə daxil oldu.
Eyni kökdən olan və eyni dildə danışan oğuz-səlcuq türkləri ilə qədim Azərbaycan türkləri tez bir zamanda qaynayıb-qarışdılar.  oğuz-türk tayfaları Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda başlıca etnik və siyasi amilə çevrildilər.
            Səlcuq türklərinin axınları Bizans imperiyasının Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək planını puça çıxardı. Erməni və gürcü təcavüzkarlarının ölkəmizin qərb ərazilərinə yiyələnmək planlarının qarşısı alındı. Beləliklə, Cənubi Qafqazı bütünlüklə xristianlığın təsir dairəsinə salmaq planı baş tutmadı.
            Səlcuq sultanları mərkəzi hakimiyyəti möhkəmləndirmək və hərbi-siyasi dayaqlar yaratmaq məqsədilə Azərbaycan torpaqlarını hərbi xidmət müqabilində iqta şəklində səlcuq əmirləri arasında bölüşdürürdülər. Nəticədə, iqta Azərbaycanda başlıca torpaq mülkiyyəti formasına çevrildi. Bu isə yurd saldıqları ərazilərdə səlcuq türklərinin hərbi-siyasi hakimiyyətini qüvvətləndirdi. Zaman keçdikcə iqta torpaqları irsən, nəsildən-nəslə keçərək, demək olar ki, mülk torpaqlarından fərqlənmədi.
            Böyük Səlcuq imperiyası dövründə meydana gələn torpaq mülkiyyəti formalarından biri də uc torpaqları idi.