Το "Αθήναιον" στη δεύτερη κορυφή της Ακρόπολης της αρχαίας πόλης της Θάσου

Πέρα από το φρούριο, διασχίζουμε τα ερείπια του μεσαιωνικού οικισμού.
Το τείχος σώζεται εδώ σε καλή κατάσταση, μια και χρησίμευε για τη στήριξη και την προστασία του οικισμού. Μια διακοπή του τείχους στο σημείο όπου αλλάζει ελαφρώς κατεύθυνση υποδεικνύει την αλλοτινή ύπαρξη μιας πύλης.
Στη δεύτερη κορυφή της ακρόπολης βρίσκεται ακόμα ένα αρχαίο ιερό. Η ταύτιση βεβαιώνεται με την ανακάλυψη αναθημάτων κεραμικής με την επιγραφή "Αθηναίη Πολιόχω". Λίθινες επιγραφές αναφέρουν επίσης το ιερό αυτό, προβλέποντας την είσπραξη προστίμων από τους ιερείς ή τη χάραξη δημοσίων αποφάσεων μέσα στο τέμενος της θεάς.
Ερχόμενοι από το Πύθιο, εισερχόμαστε στο ιερό της Αθηνάς από ένα μνημειακό πρόπυλο, από το οποίο έχουν απομείνει μόνο τα θεμέλια στην πρόσοψη και, ακριβώς πίσω, μια επιμήκης εγκοπή στο βράχο για τον πίσω τοίχο. Το πρόπυλο αυτό εξισορροπούσε μέσω μιας κλίμακας ανόδου το ανισόπεδο (σχεδόν 8μ.) μεταξύ του δρόμου από το Πύθιο και του πλατώματος του ιερού.
Το ιερό καταλάμβανε ένα ευρύ άνδηρο, φυσικό στα νότια, όπου αναδύεται ο βράχος, τεχνητό στα δυτικά και στα βόρεια, όπου για να αντισταθμιστεί η μεγάλη κλίση, κτίστηκαν δύο ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι με ισόδομες στρώσεις, οι οποίοι επέτρεψαν να φθάσει η έκταση του άνδηρου στα 52 μ. (ανατολικός - δυτικός άξονας) με 20μ. (βόρειος - νότιος άξονας).
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως ένα ναό κατεστραμμένο μέχρι τα θεμέλια. Τεράστιες λιθόπλινθοι, με συνδέσμους σε διπλό Τ στις γωνίες, μαρτυρούν την κάτοψη ενός αμφιπρόστυλου κτηρίου: ο σηκός πλαισιώνεται από πρόναο στα δυτικά και οπισθόδομο. Ναός με παρόμοια κάτοψη είναι γνωστός και στην Πάρο, τη μητρόπολη των Θασίων. Οι εργασίες ανοικοδόμησης του ναού της Θάσου και του ανδήρου ξεκίνησαν στα πρώτα χρόνια
του 5ου αι. π.Χ. ταυτόχρονα με το τείχος. Ο ναός, για τον οποίο δεν ξέρουμε αν είχε πράγματι αποπερατωθεί, ερειπώθηκε στο πέρασμα του 5ου αι. π.Χ. Οι πλίνθοι της κρηπίδας χρησιμοποιήθηκαν τότε στην επισκευή του τείχους, σε μικρή απόσταση στα νοτιοδυτικά (πολλοί βρίσκονται σε τρίτη χρήση στο νότιο μέτωπο του μεσαιωνικού φρουρίου).
Ο βωμός δεν πρέπει να αναζητηθεί στα ανατολικά, εκεί όπου το τείχος, καθώς σχηματίζει προπύργιο, δεν αφήνει τον αναγκαίο χώρο, αλλά στα δυτικά, απέναντι από τον πρόναο, όπου το βραχώδες πλάτωμα έχει ισιωθεί κι όπου μπορούμε να διακρίνουμε στον ίδιο το βράχο ένα αποτύπωμα θεμελίωσης που διαγράφει ορθή γωνία.
Το μνημειακό αυτό σύνολο, που περιλαμβάνει ναό και άνδηρο, διαδέχθηκε μια παλαιότερη φάση του ιερού που μπορεί να χρονολογηθεί στα μέσα του 6ου π.Χ. Πράγματι, στο εσωτερικό του σηκού του ναού του 5ου αι. και για 16 μ. περίπου, σώζεται μια γραμμή θεμελίωσης σε μικρή ακανόνιστη λιθοδομή μαρμάρου, με αρκετά πρόχειρη σύνδεση, που μαρτυρά την ύπαρξη ενός αρχαϊκού ναού μικρότερων διαστάσεων. Η στέγη του κτηρίου αυτού, η αποία διέθετε γραπτούς πολύχρωμους ηγεμόνες κεράμους, διακοσμημένους με άνθη λωτού που βρέθηκαν στην ανασκαφή, στηριζόταν σε ξύλινους πασσάλους που πατούσαν σε μαρμάρινες κυλινδρικές βάσεις.
Χαμηλότερα από τη βορειοδυτική γωνία του ναού του 5ου αι., μεγάλες πλίνθοι σε φροντισμένη διάταξη ορίζουν τη γωνία ενός προγενέστερου ανδήρου. Η διαδρομή αυτού του αναλημματικού τοίχου, ο οποίος πρέπει να συσχετιστεί με το πρώιμο ναϊκό οικοδόμημα, παρατηρείται μέσω των εγκοπών για την υποδοχή θεμελίων στο βράχο, από δυτικά προς ανατολικά, παράλληλα με τη βόρεια μακρά πλευρά του κλασικού ναού, μέχρι το κάθετο γύρισμα στο ανατολικό άκρο, το οποίο συνεχίζει στα νότια κάτω από τον κλασικό σηκό, παράλληλα με τον πίσω τοίχο του χώρου.
Τα πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα που συλλέχθηκαν στην ανασκαφή του ιερού εντοπίστηκαν στο βάθος της επίχωσης, στη βορειοδυτική γωνία, πίσω από το ανάλημμα του 5ου αι. Ανάμεσα στο χώμα και στις λιθοπλίνθους που απορρίφθηκαν εδώ κατά την επέκταση του ανδήρου, περισυλλέχθηκαν αρχαϊκά αναθήματα, σύχνα θραυσματικά, πήλινα ειδώλια, αγγεία και πινάκια, όπως και ηγεμόνες κέραμοι του αρχαϊκού ναού.