ครอบครัวครั้งที่ 13 การรับบุตรบุญธรรม

1. ผู้ปกครอง (Guardianship)
เนื้อหาในช่วงแรกเป็นการทบทวนและลงรายละเอียดเชิงเทคนิคเกี่ยวกับเรื่องผู้ปกครองและการใช้อำนาจปกครอง:
• การแต่งตั้งและหลักการสำคัญ: ผู้ปกครองมาจากการ แต่งตั้งของศาล และมีสิทธิหน้าที่เกิดขึ้นตามนั้น จุดประสงค์หลักคือการดูแลเด็กโดยยึดหลัก ประโยชน์สูงสุดของเด็ก (ซึ่งหลักการนี้จะอยู่ในกฎหมายวิธีพิจารณาคดีครอบครัว)
• ความรับผิดชอบเมื่อสิ้นสุดความเป็นผู้เยาว์: เมื่อผู้เยาว์บรรลุนิติภาวะ ความเป็นผู้ปกครองย่อมสิ้นสุดลง ผู้ปกครองมีหน้าที่จัดการและส่งมอบทรัพย์สิน เอกสารทางการเงิน เช่น สมุดบัญชีเงินฝาก ให้แก่ผู้เยาว์ หากผู้ปกครองค้างเงินใดๆ ผู้ปกครองจะกลายเป็นลูกหนี้ และผู้เยาว์ที่บรรลุนิติภาวะแล้วจะกลายเป็น เจ้าหนี้บุริมสิทธิ์.
• ข้อพิพาทและการถอดถอนอำนาจปกครอง: ข้อเท็จจริงในคดีมักเกิดจากการแย่งเด็กระหว่างบิดามารดากับญาติ เช่น ย่าไม่ชอบสะใภ้และต้องการถอดอำนาจปกครองของมารดา เพื่อให้ตนเองได้เป็นผู้ปกครองแทน
o เดิมการถอนอำนาจปกครองบิดามารดาเป็นเรื่องยากมาก หากไม่มีหลักฐานชัดเจนว่าพ่อแม่นิสัยไม่ดีอย่างร้ายแรง
o แนวโน้มในระยะหลัง คือศาลอาจพิจารณา ถอดอำนาจปกครองบิดามารดาบางส่วน และตั้งญาติเป็นผู้ปกครองบางส่วน ทำให้เด็กคนเดียวอาจมีผู้ใช้อำนาจปกครองหลายคน ซึ่งอาจก่อให้เกิดปัญหาในทางปฏิบัติ เช่น การตัดสินใจเรื่องการผ่าตัดรักษาพยาบาล เพราะทั้งบิดามารดาและผู้ปกครองต่างมีอำนาจอยู่.
• ประเด็นการลงทุนในทรัพย์สินของผู้เยาว์: กฎหมายกำหนดให้การนำเงินของผู้เยาว์ไปลงทุนต้องมีความมั่นคง และมีข้อกำหนดที่เคร่งครัดตามมาตรา 1598/4 การลงทุนที่ได้รับอนุญาต ได้แก่ การซื้อพันธบัตรของรัฐบาล หรือการซื้อขายฝาก/จำนองอสังหาริมทรัพย์ในอันดับแรกที่ผู้เยาว์ได้เปรียบมาก การฝากประจำในธนาคารที่ได้รับอนุญาต หรือการลงทุนอื่นที่ศาลอนุญาตเป็นพิเศษ ซึ่งการจัดการทรัพย์สินของบิดามารดาต้องนำบทบัญญัติของผู้ปกครองนี้มาใช้โดยอนุโลม.
• ประเด็น Parental Alienation Syndrome (PAS): มีการกล่าวถึงคำถามของนักศึกษาเรื่องการที่พ่อแม่ฝ่ายหนึ่งสร้างความเกลียดชังในตัวอีกฝ่ายให้แก่บุตร (การสร้างความรังเกียจผู้ปกครองจากอีกฝ่ายหนึ่ง)
o ในทางปฏิบัติ นักจิตวิทยาและสหวิชาชีพในศาลเยาวชนจะคุ้นเคยกับแนวคิดนี้
o ศาลจะยึด หลักประโยชน์สูงสุดของเด็ก เป็นสำคัญในการตัดสินว่าเด็กควรอยู่กับใคร ไม่ใช่ประโยชน์ของฝ่ายที่ถูกเกลียดชัง
o ฝ่ายที่ถูกใส่ไฟให้ลูกเกลียดนั้นยังไม่ชัดเจนว่าในกฎหมายไทยจะสามารถเรียกค่าเสียหายจากอีกฝ่ายได้หรือไม่
________________________________________
2. บุตรบุญธรรม (Adoption)
การบรรยายได้ต่อเนื่องไปยังเรื่องบุตรบุญธรรม ซึ่งส่วนใหญ่เน้นที่ ป.พ.พ. และ พ.ร.บ. การรับเด็กเป็นบุตรบุญธรรม:
• หลักเกณฑ์เบื้องต้น:
o ผู้รับบุตรบุญธรรมต้องมีอายุไม่ต่ำกว่า 25 ปี และต้องมีอายุห่างจากบุตรบุญธรรมอย่างน้อย 15 ปี.
o ความยินยอม: หากผู้จะมาเป็นบุตรบุญธรรมมีอายุ 15 ปีขึ้นไป ต้องได้รับความยินยอมจากผู้นั้นด้วย (ป.พ.พ. มาตรา 1598/20) ต้องได้รับความยินยอมจากบิดามารดา หรือผู้ปกครองของเด็ก
o ความยินยอมของคู่สมรส: หากผู้รับบุตรบุญธรรมหรือบุตรบุญธรรมมีคู่สมรส (ที่จดทะเบียนสมรส) คู่สมรสต้องให้ความยินยอมด้วย หากคู่สมรสไม่ยินยอม การรับบุตรบุญธรรมจะ ไม่สมบูรณ์.
• การรับเด็กจากสถานสงเคราะห์: กรณีเด็กถูกทอดทิ้งและอยู่ในความดูแลของสถานสงเคราะห์ ต้องได้รับความยินยอมจากผู้แทนสถานสงเคราะห์นั้น
• ประเด็นความสัมพันธ์กับครอบครัวเดิม (สำคัญ):
o กฎหมายไทยใช้ระบบ "ไม่ตัดสาย" (adopter แบบไม่ตัดสาย)
o บุตรบุญธรรมมีสถานะเสมือนบุตรโดยชอบด้วยกฎหมายของผู้รับบุตรบุญธรรม
o บุตรบุญธรรมไม่สูญสิ้นสิทธิและหน้าที่กับครอบครัวโดยกำเนิดเดิม รวมถึงหน้าที่ในการอุปการะเลี้ยงดูพ่อแม่โดยกำเนิด.
• สิทธิในการรับมรดก:
o บุตรบุญธรรมมีสิทธิ์รับมรดกจากพ่อแม่บุญธรรมได้.
o พ่อแม่บุญธรรมไม่มีสิทธิ์รับมรดกจากบุตรบุญธรรม (ป.พ.พ. มาตรา 1598/29) เพื่อป้องกันการแสวงหาผลประโยชน์จากทรัพย์สินเด็ก.
o หากบุตรบุญธรรมเสียชีวิตโดยไม่มีทายาทและคู่สมรส พ่อแม่บุญธรรมสามารถเรียกคืนทรัพย์สินที่เคยโอนให้บุตรบุญธรรมได้จากกองมรดก.
• สวัสดิการข้าราชการ: สิทธิในการเบิกสวัสดิการต่างๆ เช่น สวัสดิการข้าราชการ ไม่ได้กำหนดไว้ใน ป.พ.พ. แต่ต้องไปตรวจสอบตาม กฎหมายสวัสดิการเฉพาะ ของหน่วยงานนั้นๆ.
• การเลิกรับบุตรบุญธรรม:
o สามารถเลิกได้ด้วยการตกลงกันและจดทะเบียน หากบรรลุนิติภาวะแล้ว หากยังเป็นผู้เยาว์ ต้องได้รับความยินยอมจากหลายฝ่าย (เช่น เด็ก 15 ปีขึ้นไป และบิดามารดาเดิม).
o สามารถเลิกได้โดย การฟ้องร้องต่อศาล โดยมีเหตุคล้ายกับการฟ้องหย่า (ป.พ.พ. มาตรา 1598/33) เช่น การทำชั่วร้ายแรง, การหมิ่นประมาทบุพการี, หรือการละทิ้งไปเกิน 1 ปี.
• ผลของการเลิก: หากเลิกขณะเด็กยังเป็นผู้เยาว์ อำนาจปกครองจะกลับไปยังบิดามารดาโดยกำเนิด เว้นแต่ศาลจะสั่งเป็นอย่างอื่น.
• การเรียกร้องค่าเสียหายจากการละเมิด: หากบุตรบุญธรรมเสียชีวิตจากการถูกทำละเมิด ทั้งพ่อแม่บุญธรรมและพ่อแม่ที่แท้จริงมีสิทธิ์เรียกค่าขาดไร้อุปการะได้ เพราะเด็กมีหน้าที่อุปการะเลี้ยงดูต่อทั้งสองฝ่าย.
• การเรียกทรัพย์สินคืนเมื่อเลิกบุตรบุญธรรม: หากมีการโอนทรัพย์สินให้บุตรบุญธรรมไปแล้ว และมีการฟ้องเลิก การเรียกคืนจะ ไม่เหมือนการแบ่งสินสมรส ในกรณีหย่า แต่ต้องใช้หลักการ เรียกคืนเพราะเหตุเนรคุณ ตามกฎหมายสัญญา (ป.พ.พ. ลักษณะ 3 การให้).
________________________________________