साखरगडाची अंबाबाई | Unesco Award Winner Temple| आपला सातारा

साखरगडनिवासिनी यमाई देवी...🚩🚩🚩

चुन्यातील नाजूक कलाकुसर (स्टको वर्क) नगारखान्याच्या सौंदर्यात भर घालतात. दख्खनच्या पठारावरील काळ्या दगडांमधील आकाशात झेपावणाऱ्या दीपमाळा या मंदिर परिसराचा सौंदर्यखणी ऐवज आहेत. दीपमाळेवर दिवा ठेवण्यासाठी काळ्या दगडात कोरलेले ऐटदार मोर आहेत.

मंदिर परिसराच्या बुरुजाची भिंत तीन फूट रुंद घडीव काळ्या पाषाणात बांधली आहे. त्यावर वीटकाम चढवलं असून, रुंद दगडकामात मंदिराच्या बाजूनं सभोवती छोट्या खाचांत देवतांच्या घडवलेल्या निरनिराळ्या प्रतिमा आहेत. उत्तराभिमुख मंडप आणि काही प्रमाणात ओवऱ्या यांत यादव शैलीचा ठसा असून, मंदिरापुढील सभामंडप पेशवेकाळात उभारलेला आहे.

मंदिराच्या शिखराच्या जडणघडणीत हिंदू आणि बहामनी शैलीचा संगम प्रमाणबद्धता, आकारमान आणि कलाकुसरीतून प्रतित होतो. हिंदू शैलीत क्रमाक्रमानं चढणाऱ्या कळसाला मध्येच मिनारांची जोड दिली आहे. कळसावरील प्रतिमांमध्ये श्री गणेश, दुर्गा, विष्णू यांची निरनिराळी रूपं आहेत. प्रतिमांची शिल्पकला साधताना नाजूक उत्कृष्ट चित्रकलाही नजरेस पडते. गर्भगृहांमधील मंद प्रकाशातील देवीची सोज्वळ मूर्ती अंतःकरणाला जणू स्पर्श करते. विलक्षण अशी अंतर्मुख करणारी शांतता इथं नांदते.

मंदिर परिसरात असलेले पाच शिलालेख मंदिर उभारण्याचं कालमान, व्यक्तींचे संदर्भ दर्शवतात. जीर्णोद्धाराचा कालखंड साधारणपणे १८६९ च्या सुमारासचा आहे. मंदिराचा दैनंदिन कारभार डॉ. आयाचित मोठ्या श्रद्धेनं सांभाळतात. उत्कृष्ट वास्तुशिल्पं, चित्रकला या सर्वांच्या जतन-संवर्धनाची गरज व त्यांच्या मूळ स्वरूपातील कारागिरीचं मूल्य किन्हईकर कुलकर्णी कुटुंबीयांनी जाणलं आणि आजवर आपल्यावर कृपाहस्त धरलेल्या यमाई देवीच्या सेवेची ही आगळीवेगळी संधी ओळखून मंदिर व परिसराच्या शास्त्रोक्त जतन-संवर्धनाचा निर्धार केला.

सतीश, श्रीरंग व मुकुंद कुलकर्णी आणि उमा सामंत या भावंडांनी आपले स्वर्गीय आई-वडील, काका यांच्या स्मरणार्थ आर्थिक निधीची तरतूद करून ‘किमया’च्या सल्ल्यानं कामाला सुरुवात केली. दुरुस्त्यांची, जतन-संवर्धनाची प्रणाली तयार झाली. श्री. साखरगडनिवासिनी ट्रस्टची परवानगी घेण्यात आली. शहरापासून दूर काम करण्यास कंत्राटदार व कारागीर तयार होईनात. शेवटी शहरांत जतन-संवर्धनाची कामे लीलया पेलवणाऱ्या सवानी बंधूंनी कामाची जबाबदारी स्वीकारली.

जसजसे तैलरंगांचे थर काळजीपूर्वक उतरवले जाऊ लागले, दगडांची स्वच्छता होऊ लागली तसं मूळ कारागिरीचं सौंदर्य स्पष्ट होऊ लागलं. कळसावरील मूर्त्यांची झालेली झीज उतरवून कारागीरांनी चुन्यामध्ये मूर्ती जागेवर घडवल्या, काही दुरुस्त केल्या. ओबडधोबड केलेले बदल काळजीपूर्वक उतरवून गरजेनुसार सुबकतेनं नव्यानं बदल करण्यात आले. दीपमाळेचेही मोडलेले दगड क्रमांकानुसार उतरवून त्यांची पुनर्बांधणी करण्यात आली.

ज्या काळात वास्तूनिर्मितीच्या कलाकारांनी काही उद्दिष्टे समोर ठेवून निर्मिती केली; तिचं मूल्य जाणून तिला जास्तीत जास्त शास्त्रीयरीत्या मूळ स्वरूपात जतन करण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न जतन-संवर्धनाच्या कामात केला आहे. हे करताना ज्यांचा रोजच्या रोज वावर आहे अशा व्यक्ती, जीर्णोद्धाराचा आर्थिक भार उचलणारे भक्त, प्रत्यक्षात जागेवर काम करणारे कंत्राटदार आणि कारागीर यांचा कामातील बारकावे जाणून घेऊन दिलेला सक्रिय सहभाग महत्त्वाचा असतो.

अशी सकारात्मक मूठ वळली, तरच प्रत्यक्षात होणारा कामाचा दर्जा सांभाळला जातो व ‘वारसा’ म्हणून वास्तूच्या मूळ मूल्यांचं संक्रमण पुढच्या पिढीकडं होतं. यात विद्युतवाहिन्या, जलवाहिन्या, सांडपाणी व्यवस्था अशा आजच्या काळातील सुविधा कल्पकतेने जुन्याशी मिळत्याजुळत्या करून बसवाव्या लागतात.

काळाच्या ओघात चढलेली पुटं उतरवल्यावर आतल्या सौंदर्याचे काही वेळा आश्चर्यकारक व ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाचे नमुने सापडतात. त्यांच्या मूळ अंशाचं प्रयोगशाळेत विश्लेषण करून मूळ घटकांशी मिळतीजुळती सामग्री व तंत्रज्ञान वापरावं लागतं. साखरगडनिवासिनी यमाई देवीच्या कृपेनं मंदिराचं मूळ सौंदर्य भक्तांसाठी सुस्थितीत जपलं जात आहे.

तंत्रज्ञानाचा एक नवीन टप्पा जतन-संवर्धनकारांना गाठता आला. त्याची दखल ‘युनेस्को’नं घेऊन, त्याला सन्मानाचं पदक बहाल केलं. गावागावांतून असा वारसा पुनरुज्जीवनाची आस बाळगून आहे. मात्र, याबाबतचा आपला दृष्टिकोन बदलला, तर जतन-संवर्धनाची किमया जनमानसात रुजण्यास मदत होईल.

माहिती साभार - सकाळ वृत्तसेवा

#youtube
#growth
#grow your channel
#viral
#algorithm #maharashtra #nature #travel

Music by Bensound
License code: 0BXFSQRJH2AJ0KMR
Artist: : Benjamin Tissot