روان شناسی انسان های حبی و کرهی - آیت الله محمدرضا نکونام

از نظر روان‌شناسی انسان دارای سه فاز و سه نوع موتور حرکتی است: نفس، قلب و روح. نفس محسوسات و نیز مخیلات را درک می‌کند که در دوران جنینی فعال می‌شود و نازل‌ترین و ابتدایی‌ترین حرکت انسان است. در این مرتبه بیش از حظوظ نفسانی در وجود فرد نیست و وی حتی از امور حلال و عبادات خود لذت می‌برد.

انسانیت این گروه در سطح امور نفسانی آن‌هاست و به خور و خواب تا علم و سواد و کار بسنده می‌کنند. تحصیل آنان نیز برای حظّ نفس و به دست آوردن شغل و حرفه است تا کار و زندگی نفسانی و نیازهای نفسی خود را سامان دهند و نهایت آن لذت و کامیابی نفسانی با تنوعی که دارد هست. البته نفس هم مراتب دارد و برخی در سطح نازل از این حظوظ بهره می‌برند و برخی قوت و قدرت نفسی بیش‌تری دارند و چنین بهره‌وری برای همگان میسور است. فرد در این مرتبه حتی اگر به علوم اسلامی اشتغال داشته باشد درس‌های وی از مرتبهٔ نفس وی فراتر نمی‌رود. دایرهٔ وجود چنین کسی از خانه، همسر، فرزند یا دوستان وی به صورت محبت معمولی بیش‌تر نمی‌شود و آینده‌نگری وی بسیار جزیی است و محدود به مطامع دنیوی یا در کسانی که طمع بیش‌تری دارند به نعمت‌های اخروی است. وی بیش از حافظه و معلومات در وجود خود ندارد و به علم نمی‌رسد؛ به این معنا که قدرت استنباط، فهم و تحلیل مطالب را در خود ندارد و همواره در علوم، مقلد، خوشه‌چین، تکدی‌گر و گداست و بر سر سفرهٔ این و آن می‌نشیند. معلومات وی دانش و ادراک نیست و تنها بهره بردن از حافظه است. ادارک وی در صورتی که در محیطی نفسانی رشد داشته باشد می‌تواند به «شیطنت» تبدیل گردد و عقل او عقال و پابند کمال وی گردد.

کسی که در دایرهٔ نفس گرفتار است و ادراک یا رؤیت ندارد، تفاوتی ندارد که در کجا و چه کاری می‌کند و تنها مهم این است که حلال و شرعی و متناسب با استعداد و سلیقهٔ وی باشد. البته نفس عادی دارای حرص است و ناآرام و بیمار می‌باشد و شخص باید در پی درمان بیماری‌های نفسانی خود باشد.
مؤمن درگیر قبض و گرفتگی نمی‌باشد؛ اگرچه از حق مصرانه سخن می‌گوید و تا آخر بر آن می‌ایستد، اما در صورتی که بداند سخن یا باوری اشتباه دارد یا کاری نادرست انجام داده است، به‌راحتی از آن باز می‌گردد و باب توبه را بر خود نمی‌بندد. این مفهوم بسط است که خصلت مؤمن می‌باشد و ما با این خصلت و ویژگی می‌توانیم مؤمن را بشناسیم. اگر این شخص در ظاهر نیز کافر باشد، به جنس خود متمایل است و با فراهم شدن شرایط، ایمان در دل وی رسوخ می‌کند و مؤمن می‌گردد.

بهتر است مفهوم قبض و بسط را در رابطه با کردار و رفتار مؤمن و کافر بیش‌تر توضیح دهیم و به تبیین برخی از شاخص‌های آن بپردازیم.

مؤمن معیار دوستی خود با دیگران را مصلحت و حقیقت قرار می‌دهد. اگر مؤمن حق و صلاح را در برقراری و ادامهٔ دوستی دانست آن را ادامه می‌دهد، ولی اگر دانست دوستی او به ضرر شخص مقابل است و حق نیست و از مصادیق باطل است، آن را ادامه نمی‌دهد. کافر چنین نیست و او تنها محدودهٔ بستهٔ خود را می‌بیند و خویش را ملاک قرار می‌دهد؛ از این رو هر چیزی را که به نفع او بود، خوب می‌پندارد و هرچه به ضرر او باشد را ضرر می‌داند. کافر اگر دوستی را به ضرر خود و به نفع دیگری دید، آن را قطع می‌نماید و چنان‌چه دوستی را به نفع خود دید، آن را برقرار و پایدار می‌دارد؛ چرا که شخص بسته نمی‌تواند ببیند که فرد دیگری غیر از او سود می‌برد. کسی که در درون منقبض است و چیزی درون او روان نیست، نمی‌تواند سودی به کسی برساند و اگر بخواهد از او سودی به دیگری برسد، مانع می‌شود.
آیت الله محمدرضا نکونام
منبع: وب سایت نشر آثار
#روانشناسی#انسان#روانشناسی_شخصیت