कुलदैवत श्री क्षेत्र खंडोबा (पाल) आणि श्री तुळजाभवानी देवी (शेंद्रे) दर्शन |येळकोट येळकोट जय मल्हार

​श्री क्षेत्र पाल (सातारा) - खंडोबा मंदिराची माहिती
​१. ऐतिहासिक महत्त्व (History)
​स्थापना: पाल येथील खंडोबा मंदिर सुमारे ५०० ते ५५० वर्षांपूर्वीचे आहे. हे मंदिर हेमाडपंती शैलीत बांधलेले आहे.
​प्रमुख बांधकाम: मंदिराचा मूळ गाभारा 'आबा बिनशेट्टी पदिदे' नावाच्या वाण्याने बांधला, तर मंदिराचा भव्य सोळाखांबी सभामंडप मराठा साम्राज्याचे प्रसिद्ध सेनापती धनाजीराव जाधव यांनी उभारला.
​तटबंदी: मुघलांच्या उपद्रवापासून संरक्षण करण्यासाठी १७७२ मध्ये या मंदिराभोवती भक्कम तटबंदी (कोट) बांधण्यात आली.
​२. पौराणिक संदर्भ (Mythology)
​विवाह भूमी: पाल हे ठिकाण खंडोबा आणि म्हाळसा देवी यांचे विवाह स्थळ मानले जाते. पौराणिक कथेनुसार, भगवान शंकराने म्हाळसा देवीशी विवाह करण्यासाठी हे ठिकाण निवडले होते.
​पालाई गवळण: या गावाचे जुने नाव 'राजापूर' होते. येथे खंडोबाची परम भक्त 'पालाई' नावाची गवळण राहत होती. तिच्या भक्तीवर प्रसन्न होऊन खंडोबा येथे प्रकट झाले, म्हणून या गावाला 'पाल' हे नाव पडले. मंदिराच्या उंबरठ्यावर आजही पालाई गवळणीचा मुखवटा पाहायला मिळतो.
​३. मंदिराची वैशिष्ट्ये (Architecture)
​स्वयंभू लिंग: मंदिराच्या गाभाऱ्यात खंडोबा आणि म्हाळसा यांची दोन स्वयंभू लिंगे आहेत. त्यावर पितळी मुखवटे बसवलेले असतात.
​पाचवे धाम: खंडोबाच्या महाराष्ट्रातील प्रमुख पाच स्थानांपैकी (जेजुरी, नळदुर्ग, शेगुड, निमगाव आणि पाल) पाल हे एक महत्त्वाचे 'धाम' मानले जाते.
​नदीचा काठ: हे मंदिर अतिशय निसर्गरम्य अशा तारळी नदीच्या काठावर वसलेले आहे.
​४. पालची यात्रा आणि उत्सव (Festivals)
​मुख्य सोहळा: दरवर्षी पौष पौर्णिमेला येथे खंडोबा-म्हाळसा यांचा शाही विवाह सोहळा मोठ्या थाटामाटात साजरा होतो.
​विशेष आकर्षण: या यात्रेत देवाची पालखी तारळी नदीवर नेली जाते, जिथे 'गोरज मुहूर्तावर' लग्न लागते. या वेळी लाखो भाविक 'येळकोट येळकोट घेरीबा'च्या जयघोषात भंडाऱ्याची उधळण करतात.

​श्री क्षेत्र शेंद्रे तुळजाभवानी मंदिर - सविस्तर माहिती
​१. भौगोलिक स्थान (Location)
​हे मंदिर सातारा शहरापासून साधारण ५ ते ७ किमी अंतरावर, पुणे-बंगलोर राष्ट्रीय महामार्गाच्या (NH4) अगदी कडेला आहे.
​महामार्गावरून जाताना मंदिराचे उंच शिखर आणि भगवा ध्वज दुरूनच लक्ष वेधून घेतो.
​२. मंदिराचे वैशिष्ट्य आणि वास्तुकला
​प्रसन्न वातावरण: हे मंदिर उंचावर असून आजूबाजूला डोंगरांगा आणि मोकळी हवा असल्याने येथे कमालीची शांतता लाभते.
​मूर्तीचे रूप: मंदिरातील देवीची मूर्ती तुळजापूरच्या भवानी मातेच्या रूपासारखीच अत्यंत देखणी आणि तेजस्वी आहे. देवीच्या चेहऱ्यावरील हास्य भाविकांना मोहित करते.
​भव्य सभामंडप: मंदिराचा सभामंडप मोठा असून येथे भाविकांना बसण्यासाठी आणि ध्यान करण्यासाठी उत्तम जागा आहे.
​३. धार्मिक महत्त्व
​जागृत देवस्थान: शेंद्रे येथील ही देवी अत्यंत जागृत मानली जाते. अनेक लोक नवीन गाडी घेतली की तिचे पूजन करण्यासाठी किंवा प्रवासाला निघण्यापूर्वी देवीचा आशीर्वाद घेण्यासाठी येथे थांबतात.
​प्रवाशांची माऊली: महामार्गावर मंदिर असल्याने, लांबचा प्रवास करणारे ड्रायव्हर्स आणि पर्यटक येथे नतमस्तक होऊनच पुढे जातात.
​४. उत्सव आणि सोहळे
​शारदीय नवरात्रोत्सव: नवरात्रीच्या नऊ दिवसांत येथे खूप मोठा उत्सव असतो. मंदिराला आकर्षक विद्युत रोषणाई केली जाते. नऊ दिवस विविध धार्मिक कार्यक्रम, भजन आणि कीर्तन पार पडते.
​मंगळवार आणि शुक्रवार: या दोन दिवशी देवीचे वार मानले जात असल्याने स्थानिक भाविकांची मोठी गर्दी असते.
​पौर्णिमा: दर महिन्याच्या पौर्णिमेला देवीची विशेष पूजा आणि महाप्रसाद आयोजित केला जातो.
​५. पर्यटकांसाठी सोयी
​मंदिराच्या परिसरात पिण्याचे पाणी आणि पार्किंगची मोठी सोय आहे.
​मंदिराच्या आजूबाजूला अनेक हॉटेल्स आणि ढाबे असल्यामुळे पर्यटकांची येथे नेहमी वर्दळ असते.