Халықаралық Құқықтық Бастама 2024 ж. жұмысы туралы

Халықаралық Құқықтық Бастама өткен 2024 жылғы жұмысының нәтижелерін және елдегі адам құқықтары жағдайын 2025 ж. 6 қаңтардағы пресс-конференцияда талқылады.

Біз Қаңтар істері бойынша 2023 жылы өткізілген брифингтің алдын ала қорытындыларын толығымен қолдаймыз және оған қоса 2024 жылы жасалған жұмысымыздың негізінде айтарымыз:
Біз Қаңтар істері бойынша, оның ішінде қару қолдану, кісі өлтіру, азаптау бойынша ресми түрде жүргізілген тергеу мен соттар нәтижесіне сенімсіздік білдіреміз. Бұл істер жан-жақты, ашық жүргізілген жоқ. Кінәлілерді жауапкешіліктен жасыру, қылмыс жасағандардың басшылары жауапқа тартпау, құпия желеуімен істерді жабық қылу кеңінен орын алып, тәуелсіз сот жүйесі мен нәтижелі Конституциялық сот жоқ деген тұжырымға келдік. Нақты айтқанда, Қаңтар бойынша біз 50 қылмыстық істе жәбірленушілерді қорғап келе жатырмыз, оның ішінде 85 сот процесіне қатысып, 1799 бет шағымдар мен талаптар, өтініштер жаздық, 17 миллион теңге компенсация өтеп беруге көмектестік, бұл істер Алматы, Талдықорған, Ақтөбе, Қызылорда, Тараз, Шымкент қалаларында жүргізілген.

Азаматтық қоғам кеңістігі күннен күнге тарылуда. Әртүрлі жолдармен тәуелсіз ұйымдар мен бастамашы топтар, белсенділер БАҚ құралдары, блогерлер, үкіметтік емес ұйымдар жұмысы шектелуде. Оның ішінде шетелден қаржыландыру алатындардың тізімін жариялау. Бұл Ресейден келген практика азаматтық қоғамды шектеу болып табылады. Халықаралық Құқықтық Бастама осы тізімді жариялауын кемсіту деп санап, сотқа жүгінді, алайда сот бізді қолдаған жоқ. Қайырымдылық туралы заң жобасы да азаматтық қоғам белсенділігін шектеуге бағытталған.
Әділсот құқығы бойынша Қазақстанда мақтан еткен әкімшілік юстиция іс жүзінде өзін ақтамады. Конституциялық сот шын мәнінде конституциялық құқықтарды қорғай алмайды, ол соттың судьялары мен аппарат қызметкерлері істерді қарауға тең құқылы. Бұл әділсот стандарттарына мүлдем сәйкес келмейді. Қаңтар істері және қоғамға маңызды процестерді бақылау/мониторинг жүргізу нәтижесінде әділсот құқығы сақталмайтынына көзімізді жеткіздік. Жалпы 124 сот отырыстарын бақыладық, оның ішінде 23 отырыстарын онлайн бақыладық.

Денсаулық сақтау құқығы жаппай бұзылуда деп санаймыз. Қазақстанда бірыңғай уақыт енгізуі көптеген адамдардың денсаулық құқықтарын бұзды. Сот жүйесі, оның ішінде Конституциялық сот азаматтар талабын қолдаған жоқ.

Азаптау құрбандарына мемлекет тарапынан тиісті компенсация және реабилитация жоқ деп айтуға болады.

Халықаралық Құқықтық Бастама Шыңжаңда адам құқықтары бұзылғандарды соңғы жеті жылдан бері қорғауда. Осы уақытта сонда азапталған 150 адамға медициналық және психологиялық көмек ұйымдастырдық. Көптеген бөлінген отбасыларға құқықтық көмек көрсеттік.

Тәуелсіз кәсіподақтар лидерлері әлі де қудалануда. Өткен жылда біз оларды қорғау бойынша құқықтық көмек көрсеттік.

Осы жылы біздің ұйым аталған мәселелер бойынша халықаралық адвокация жүргізеді, яғни Біріккен Ұлттар Ұйымының келісімдер бойынша органдарымен тығыз байланыста жұмыс істейді. Біз елде қолдау таппаған мәселелер, істерге халықаралық ұйымдар назарын аудартып, азаматтық қоғам ұсыныстарын қолдауға шақырамыз.