Gire Gire Gramo Me Chalona Jara, Tukdoji, नागपूर महिला भजन मंडळ, तुकडोजी खंजरी भजन स्पर्धा,

   / @electroparth   ,राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज भजन स्पर्धा: संस्कृती संवर्धनाचा जागर,राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज म्हणजे विसाव्या शतकातील एक महान समाजसुधारक, कीर्तनकार आणि संत कवी. ‘ग्रामगीता’ या त्यांच्या अजरामर ग्रंथातून त्यांनी साधे, सोपे आणि व्यवहार्य जीवनमूल्ये समाजाला दिली. भजन आणि कीर्तन हे त्यांच्या विचार प्रसाराचे मुख्य माध्यम होते. याच भक्ती-संस्कृतीचा वारसा जपण्यासाठी आणि त्यांचे विचार जनमाणसांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी दरवर्षी 'राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज भजन स्पर्धा' आयोजित केली जाते. ही स्पर्धा केवळ एक संगीताचा कार्यक्रम नसून, ती ग्रामीण संस्कृती, सामाजिक एकोपा आणि नैतिक मूल्यांच्या संवर्धनाचा एक मोठा जागर आहे. भजन परंपरेचे पुनरुज्जीवन राष्ट्रसंतांच्या मते, भजन हे केवळ मनोरंजनाचे साधन नसून ते आत्मशुद्धीचे आणि सामुदायिक शक्तीचे प्रतीक आहे. त्यांनी ‘भजना’ला ग्रामसंजीवनीचा एक महत्त्वाचा भाग मानले. या स्पर्धेचा मुख्य उद्देश तरुणाईला व सामान्य भजनी मंडळांना एकत्रित आणून, त्यांच्या माध्यमातून तुकडोजी महाराजांच्या विचारांचे भजनरूपात पुनरुज्जीवन करणे हा आहे. ही स्पर्धा महाराष्ट्रातील अनेक गावांमध्ये तालुका, जिल्हा आणि राज्य स्तरावर घेतली जाते. यामध्ये मोठ्या संख्येने भजनी मंडळे, महिला गट आणि तरुण सहभागी होतात. स्पर्धेचे स्वरूप आणि निकष भजन स्पर्धेत भाग घेणाऱ्यांना केवळ गाण्याची कला नव्हे, तर सादरीकरणाची शिस्त, भजनातील वैचारिक खोली आणि महाराजांच्या मूळ परंपरेचे पालन यांवर विशेष लक्ष द्यावे लागते. 1.विषय: स्पर्धकांना राष्ट्रसंतांच्या ‘ग्रामगीता’ किंवा त्यांनी लिहिलेल्या अन्य अभंग-भजनांचे सादरीकरण करावे लागते. भजनातील शब्द आणि भाव महाराजांच्या विचारांशी सुसंगत असणे आवश्यक आहे. 2.वादक आणि वाद्ये: ढोलकी, तबला, हार्मोनियम, पखवाज, टाळ आणि वीणा यांसारख्या पारंपरिक वाद्यांचा वापर अनिवार्य असतो. आधुनिक वाद्यांना इथे स्थान नसते. 3.शिस्त आणि वेशभूषा: भजनी मंडळाच्या सदस्यांमध्ये एकोपा, साधेपणा आणि स्वच्छ, पारंपारिक वेशभूषा अपेक्षित असते. हे सादरीकरण केवळ कलात्मक नसून, ते एक आध्यात्मिक अनुभूती देणारे असावे लागते. 4.सामाजिक संदेश: भजनाच्या माध्यमातून 'अंधश्रद्धा निर्मूलन', 'पर्यावरण संरक्षण', 'व्यसनमुक्ती' किंवा 'शैक्षणिक महत्त्व' यांसारखे सामाजिक संदेश किती प्रभावीपणे दिले जातात, हा एक महत्त्वाचा निकष असतो. सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांच्या भजन स्पर्धेचे महत्त्व केवळ कलात्मक मूल्यांपुरते मर्यादित नाही. सामाजिक एकोपा: ही स्पर्धा वेगवेगळ्या जाती-धर्माच्या आणि आर्थिक स्तरातील लोकांना एकत्र आणते. भजनाच्या तालावर सगळे भेद विसरून एकत्र येतात आणि सामाजिक सलोखा वाढतो. नैतिक मूल्यांची शिकवण: महाराजांच्या भजनातून नेहमीच सत्य, प्रेम, करुणा आणि राष्ट्रभक्ती या मूल्यांची शिकवण मिळते. स्पर्धा ही मूल्ये पुढील पिढीपर्यंत पोहोचवण्याचे काम करते. •पारंपरिक कलांचे संरक्षण: आजच्या डीजे आणि फास्ट म्युझिकच्या युगात, ही स्पर्धा पारंपरिक लोककला आणि भजन गायनाच्या पद्धती टिकवून ठेवण्यास मदत करते. •ग्रामीण प्रतिभांना व्यासपीठ: ग्रामीण भागातील अनेक प्रतिभावान गायक आणि वादक या स्पर्धेच्या माध्यमातून राज्य आणि राष्ट्रीय स्तरावर आपली कला सादर करू शकतात. राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज भजन स्पर्धा हा महाराष्ट्राच्या आणि विशेषतः विदर्भाच्या सांस्कृतिक जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे. ही स्पर्धा केवळ विजेते ठरवत नाही, तर ती भक्ती, कला आणि समाजसेवा या तिन्ही प्रवाहांचा संगम घडवते. राष्ट्रसंतांचे विचार घराघरात आणि मनामनात भजनाच्या माध्यमातून रुजवणारे हे 'भजन पर्व' खऱ्या अर्थाने संस्कृती संवर्धनाचा आणि ग्रामसंजीवनीचा जागर आहे. तुकडोजी महाराज महाराष्ट्रातील एक आधुनिक संत, कवी, समाजसुधारक व राष्ट्रीय उत्थानाची सतेज भावना असलेले महामानव. मूळ नाव माणिक बंडोजी ठाकूर. : (३० एप्रिल १९०९—११ ऑक्टोबर १९६८). त्यांचा जन्म बंडोजी व मंजुळामाता (वंशायाती ठाकूर, ब्रह्मभाट) या दांपत्यापोटी विदर्भातील यावली शहीद (जि. अमरावती) येथे झाला. भक्तीसंपन्न असलेल्या ठाकूर घराण्याची भक्ती पंढरपूरच्या विठोबावर. बालमाणिकाला आई-वडिलांनी वरखेडचे सिद्धपुरुष परमहंस श्रीसमर्थ आडकोजी महाराज यांच्या दर्शनाला नेले असता त्यांनी माणिकाला पोटाशी धरून जवळच्या ताटातील भाकरीचा लहानसा तुकडा त्याच्या ओठाला लावला व ‘तुकड्या-तुकड्या’ असा घोष सुरू केला. पुढे जन्मनाव माणिकऐवजी ‘तुकड्यादास’ हेच नाव सर्वत्र प्रसिद्ध झाले. .सामाजिक जागृती, राष्ट्र-उन्नती, सर्वधर्मसमभाव, उद्योगशीलता इ. विषय त्यांनी आपल्या कीर्तनांतून, भाषण-प्रवचनांतून प्रखरतेने मांडले. दरम्यान १५ नोव्हेंबर १९२१ राष्ट्रसंतांचे सामाजिक कार्य : राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज हे स्वकर्तृत्वाने आदर्श पायंडा घालून देणाऱ्यांमधील एक आहेत. त्यांच्या लहानपणापासूनच त्यांनी प्रेमाने संघटन करून ग्रामोन्नतीची कामे सुरू केली. स्वराज्यानंतर सुराज्याची योजना करून त्यांनी ग्रामोन्नती-समाजोन्नतीविषयक विचारांचा प्रसार करण्यासाठी भजनाचा आधार घेऊन जागृती केली. आपल्या गद्य-पद्य लेखणीतून ‘खंजिरी’ या वाद्याच्या साहाय्याने भजनाच्या माध्यमातून परंपरागत अनिष्ट रुढी, जातिधर्मपंथभेद, अंधश्रद्धा, अस्पृश्यता, हरिजन मंदिर प्रवेशबंदी इ. समाजघातक रुढींवर कठोर प्रहार करून त्यांनी ईश्वराचे विशुद्ध स्वरूप लोकांसमोर मांडले. त्यामुळे सर्व धर्मांचे, सर्व पंथांचे लोक त्यांच्याकडे आकृष्ट झाले.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++