ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ (ΠΟΡΤΙΤΣΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ)-ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΆΝΟΙΞΗΣ 16/08/2004 ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΗΡΩΔΟΥ ΤΟΥ ΑΤΤΙΚΟΥ

Χελιδόνισμα (Πορτίτσα Θεσσαλίας)

Μάρτης μας ήρθε και καλώς μας ήρθε
πουλιά λαλείτε, παιδιά λαλείτε
λάλα λάλα χελιδόνα, πέταξε η περιστέρα
θάλασσαν απέρασα, βασιλιά χαιρέτισα:
-Τι χαμπάρια βασιλιά?
-Φέρ' αυγά σαρακοστά και σχοινιά πεντηκοστά
να σαρρακοστέψουμε, να πεντηκοστέψουμε
για τη μάνα του πουλιού και για του χελιδονιού.
Μέσα γειά, μέσα χαρά,
όξω ο γύφτος με την τέντα,
όξω ψύλλοι, όξω ψείρες,
όξω τα κακά τα λόγια!

Την επίσημη ημερολογιακή έναρξη της άνοιξης, την πρώτη του Μάρτη, αναγγέλλουν τα παιδιά με τα Χελιδονίσματα, εντυπωσιακά παρόμοια με αντίστοιχους αρχαιοελληνικούς παιδικούς αγερμούς.

Το απόσπασμα είναι από την μουσικοθεατρική παράσταση του Λυκείου Ελληνίδων Αθηνών με τίτλο: ''ΧΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ'' ένας εορταστικός κύκλος του χρόνου, όπου έλαβε μέρος στις 16 και 17 Αυγούστου 2004, στα πλαίσια της ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ 2004, στο αρχαίο θέατρο Ηρώδου του Αττικού. Στα πλαίσια αυτής της εκδήλωσης έλαβε μέρος και Ο Σύλλογος Βλάχων Ν. Σερρών ''Γεωργάκης Ολύμπιος'', προσκεκλημένος από τον καλλιτεχνικό Διευθυντή του Λυκείου Ελληνίδων, τον Κ. Ελευθέριο Δρανδάκη.


ΜΑΡΤΙΟΣ ( ΜΑΡΤΣΟΥ)
Το Μάρτιο, αν και είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης, το κρύο είναι τσουχτερό και τα περισσότερα ορεινά βλάχικα χωριά είναι σκεπασμένα με χιόνια.
Το Μάρτιο τον θεωρούσαν επικίνδυνο μήνα για τα παιδιά, γι' αυτό το πρωί της 1ης Μαρτίου(Πρώτου Μάρτσου), πρίν ανατείλει ο ήλιος, όλα τα παιδιά έβαζαν στο αριστερό χέρι ένα βραχιόλι από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τα πιάσει ο ήλιος. Τα βραχιόλια αυτά, που τα έλεγαν μαρτίτσια, τα φορούσαν για οκτώ ημέρες και την ένατη τα πετούσαν στα δέντρα για να τα πάρουν τα χελιδόνια και να χτίσουν τις φωλιές τους. Ήταν μεγάλη χαρά για τα παιδιά να παρακολουθούν τα χελιδόνια να χτίζουν τις φωλιές τους και να αναγγέλουν τον ερχομό της άνοιξης. Σε άλλα βλάχικα χωριά, τα βραχιόλια αυτά τα φορούσαν μέχρι την 1η Απριλίου, οπότε τα έβγαζαν και τα έκαιγαν.
Οι κοπέλες, για να προστατευτούν από τις απότομες αλλαγές του καιρού, έτρωγαν την πισπιλίτα, την καλαμποκόπιτα που έφτιαχναν με τα πρώτα χόρτα του κήπου. Οι γυναίκες τις πρώτες ημέρες του Μάρτη δεν έπλεκαν, δεν κεντούσαν, δε λούζονταν, για να προστατευθούν και αυτές από τις δρίμες, όπως τις έλεγαν αυτές τις ημέρες.
Η 25η Μαρτίου ήταν διπλή γιορτή: ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου και η επέτειος της Επανάστασης του 1821, θρησκευτική και εθνική γιορτή με έντονα πατριωτικό χρώμα.
Ένα έθιμο που συνδέεται με αυτή την ημέρα και ήταν διαδεδομένο σε πολλά βλάχικα χωριά ήταν η απομάκρυνση των ερπετών γύρω από τα σπίτια. Την παραμονή της γιορτής τα νέα μέλη της οικογένειας έπαιρναν τα κουδούνια από τα ζωντανά τους και περιφέρονταν γύρω από το σπίτι αλλά και στους δρόμους του χωριού, πιστεύοντας ότι με το θόρυβο των κουδουνιών αλλά και με τη γιορτή που ακολουθούσε θα έφευγαν τα φίδια, που εκείνες τις ημέρες έβγαιναν από τις φωλιές τους. Το έθιμο αυτό έχει συμβολικό χαρακτήρα και ήταν διαδεδομένο κυρίως την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Αυτό το μήνα ξεκινούσε και το φύτεμα των αμπελιών. Έκοβαν βέργες από τα κλήματα και τις τοποθετούσαν στο έδαφος ανοίγοντας τρύπες.
Το Μάρτιο έρχονταν και οι Απόκριες, το Τριώδιο, που ξεκινά την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και τελειώνει την Κυριακή της Τυρινής.
Το Σάββατο της Αποκριάς (Ψυχοσάββατο) οι γυναίκες πήγαιναν στην εκκλησία από ένα κοφίνι ψωμί, τυριά και πίτες για να συγχωρεθούν οι ψυχές των κεκοιμημένων.
Την Κυριακή της Τυροφάγου (Ντουμίνικα Άλμπα, δλδ Άσπρη Κυριακή) γινόταν σε πολλά βλάχικα χωριά η συγχώρεση μεταξύ των κατοίκων. Στο προαύλιο της εκκλησίας, μετά τον εσπερινό, ασπάζονταν ο ένας τον άλλο, κατά σειρά ηλικίας, ζητώντας συγχώρεση από τους μεγαλύτερους.
Κύριο γνώρισμα των ημερών ήταν οι μεταμφιέσεις και τα σατιρικά τραγούδια. Οι εκδηλώσεις αυτές έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα και συνδέονται με τη λατρεία του Διονύσου, Θεού του κρασιού.
Από την Καθαρά Δευτέρα ξεκινούσε η Μεγάλη Σαρακοστή, που για τους ευσεβείς Βλάχους ήταν περίοδος νηστείας και προσευχής. Στο Μέτσοβο αλλά και σε άλλα βλάχικα χωριά, οι μητέρες, προκειμένου να πείσουν τα παιδιά τους να μην αρτυθούν, ιδιαίτερα την Καθαρά Δευτέρα, έκαναν μια συμφωνία: θα έτρωγαν μόνο αν έπιαναν με τα χέρια τους ένα ζωντανό πουλί.. Μέχρι το βράδυ βέβαια ήταν αδύνατο να συμβεί κάτι τέτοιο. Την Καθαρά Δευτέρα οι νοικοκυρές καθάριζαν σχολαστικά τα σκεύη της κουζίνας για να μη μείνουν υπολείμματα αρτύσιμων φαγητών.
Αρκετά διαδεδομένο εκείνες τις ημέρες ήταν και το έθιμο του Χάσκα. Έβραζαν καλά ένα αυγό, το καθάριζαν και το έδεναν σε μία ράβδο. Τη ράβδο, που λειτουργούσε με την κλωστή σαν εκκρεμές, την κούναγαν τρείς φορές μπροστά από κάθε μέλος της οικογένειας που έστεκε με ανοιχτό το στόμα και προσπαθούσε να πιάσει το αυγό με τα δόντια, κάτι που προκαλούσε ευθυμία σε μικρούς και μεγάλους.