Anton Çexov ! Niyə kitab oxuya bilmirəm? Bir tələbəmin hekayəsi !

Rus ədəbiyyatından bir çox dünya şöhrətli yazar və şairlərin yaradıcığı ilə çoxdan tanışam; Dostoyevski, Tolstoy, Lermontov, Puşkin, Qoqol, Dovlatov və s. bu ədəbiyyatın önəmli simaları öz dövrünün yetkin mənzərəsini çatdıra bilən unikal beyinlərdir. Onlar işləyə biləcəkləri janrların ən möhtəşəm nümunələrini yaratmaqla, həm də özlərindən sonra məxsusi bir ədəbi məktəbin əsasını qoymuşlar. Zaman-zaman bu isimlərin yaratdığı qaydalar bir ədəbi aksioma kimi qəbul olunmuşdur. Hekayə janrının Şərqi Avropa üçün ilk pionerlərindən biri və vəfatından sonra yaratdığı pyeslərdən əlavə “Novella Allahı” kimi anılan insan da bu ədəbiyyatın yetirməsidir. Söhbət məhz Anton Çexovdan gedir.

Çexov, yaradıcılığı boyu öz fikirlərini hekayə janrında daha rahat çatdıra biləcəyinə inanmışdı. Müəllifə görə, bu epik janr bir yığcam hadisə ilə hətta qlobal məsələlərə də münasibət bildirmək gücünə qadirdir. Halbuki Çexovun bəzi hekayələri bir sıra müasir romanlardan nə həcminə, nə də məna yükünə görə fərqlənmir.

Çexovun bütun qəhrəmanları dövrünün Rusiyasının metaforasız fiqurlarıdır. Bu müəllifə strukturalist deməzdim, lakin Çexov heç şübhəsiz ki, realistdir. O, bütün obrazları sanki dəqiq tanıdığı kimi təsvir edir. Ancaq bu təsviretmə də dostcasına baş vermir. Onun qəhrəmanları mütləq yaxşı və pis adamlar deyil, gerçəkdə olduğu kimi, bütün mənfi-müsbət çalarları ilə maraqlı insanlardır. Lakin bütün bu hekayələrdə qabarıq olan bir cəhət var- bu insanlar öz əhatəsində fərqlənənlərdir; “Qılaflı adam”da qılaflı adam Belikov, “6 nömrəli palata”da Andrey Yefimıç və Ivan Dmitriç, “ədəbiyyat müəllimi”ndə Sergey Vasilyeviç, “At familiyası”nda Ivan Yevseiç, “It gəzdirən xanım”da Anna Sergeyevna öz mühitində özünəməxsusluğu ilə seçilən insanlardır, hətta “Sevinc” hekayəsində Mitya Kuldarov fərqliliyi ilə də fəxr edir.

Bu hekayələr mövzu rəngarəngliyi ilə də diqqət çəkir. Tamamilə fərqli hadisələrdə eyni qaydada fərqli yanaşmalar, müəllifin əhatəli dünyagörüşünə, səlis intellekt və həssas yazıçı müşahidəsinə dəlalət edir. Əsasən gözlənilməz sonluqla (Novella ənənəsilə) bitən bu hekayələrdə önəmli olan “göydəndüşmə” qərarlardır. Hətta, usta yazar bir çox məqamlarda olanlara ironiya ilə yanaşmaqdan da çəkinmir. Bu əsas da mütləq konfliktin yaranmasına xidmət edir. Deyərdim ki, müasir dünya hekayəçiliyinin Çexovdan əxz etdiyi məqamlardan ən önəmlisi konfliktikanın saxlanılmasıdır. Çünki bu yazarın bu janrda inkişaf etdirdiyi cəhətlərdən novella effekti qədər vacib olanı məhz hadisələrdə gərginliyin önə çəkilməsidir.

Sonda Çexov barədə elə onun müasiri, dünya şöhrətli yazar Lev Tolstoyun dediklərini xatırlatmaq istərdim: “Əgər bütün rus ədəbiyyatı təsadüf nəticəsində yoxa çıxıb, təkcə Çexovun hekayələri qalsaydı, bunlar əsl rus həyatı barədə bütün dünya xalqlarında aydın təsəvvür yaratmaq üçün kifayət edərdi”.

Bu yeni nəşr kitabı mənə müvəqqəti qovuşdurduğu üçün əziz qardaşım Fariz Bayramov-a öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm!