TƏBRİZİN NAĞILI - Bizim Təbriz belə Təbrizdir!

​‪@gizlitarix‬
"Gizli tarix" kanalına abunə olaraq yeni videoları izləyə bilərsiz
Abunə olun https://bit.ly/3IWfX5R


Azərbaycanda danışıldıqca bitməyən mövzulardan biri Təbrizdir. Təbrizə gedənlər bilir, getməyənlərə isə onu deyim ki, bu şəhər Bakı kimi, Paris kimi, Neapol kimi təmtəraqlı gözəlliyilə diqqəti çəkmir, cəlb etmir. Torpağına ayaq qoyanda bəlkə ilk öz-özünüzə deyəcəyiniz söz budur: “Təbriz, Təbriz deyirlər. Budur Təbriz? Nədir ki? Adi bir şəhər.” Bəli, təvazökar insanlara bənzəyən görünüşü var Təbrizin. Elə ki şəhərdə qalma zamanınız uzanır, dəqiqələr, saatlar keçir, yavaş-yavaş, yavaş-yavaş bu şəhərin özünün də, insanlarının da əzəmətini, böyüklüyünü, birincilər sırasında olma səbəblərini anlamağa başlayırsan.
Bakı ilə Təbriz arasında ilk oxşarlığı bu şəhərlərin havasında gördüm. Təbrizin də havası Bakıdakı kimi küləkli və tez-tez dəyişkəndir: səhəri günəşli, gündüzü gülər, bir də gördün, axşamı qaraqabaq. Camaatı deyir: “Elə özümüz də havamıza oxşamışıq, coşub-daşıb inqilab edirik, sonra da sakitləşib yerimizdə otururuq”.
Qədimdən Azərbaycan deyilən əraziləri elə indi də İran dövləti Azərbaycan adlandırır, daha doğrusu, bizim Cənubi Azərbaycan dediyimiz məmləkət İranda Şərqi və Qərbi Azərbaycan adları ilə qeyd olunur.
17-ci əsr tarixçisi Oruc bəy Bayat Təbrizi “Şərqin paytaxtı” adlandırırdı. Təbrizdə o vaxtlar 200-ədək karvansaray, 7 min dükan, 47 mədrəsə var idi. Bu gün isə Təbrizdə 250-dən çox şərq ornamentlərilə bəzədilmiş bir-birindən gözəl məscidlər var. Bunlardan 83-ü qədimdir və Qacarlar zamanı tikilib.
Cənubi Azərbaycanın ən böyük şəhəri, iqtisadi və mədəni mərkəzi olan Təbriz İranla Rusiya və Türkiyə arasında ticarətdə əsas tranzit yolu üzərindədir.
Təbriz həm də mühüm sənaye mərkəzidir: maşınqayırma və neft emalı, yüngül sənaye və yeyinti məhsulları, neft istehsalı və və iqtisadiyyatının digər böyük sənaye sahələri var.
Hələ 400-500 il bundan əvvəldən Təbriz Yaxın Şərqin və ön Asiya karvan ticarətinin ən böyük mərkəzi hesab olunur, Trabzon, Çin, Hindistan və başqa yerlərə gedən karvan yolları buradan keçirdi. Yaxın Şərq ölkələrindən Avropaya ipək və digər mallar Təbriz vasitəsilə ixrac olunurdu.
Təbrizin İraq, Genuya, Venesiya, Böyük Moskva Knyazlığı, Osmanlı imperiyası, Hindistan, Çin, İngiltərə, İsveç, Polşa, Danimarka və digər yerlərə ticarət əlaqələri var idi. Birinci Dünya Müharibəsinə qədər Təbriz İranın Avropa ölkələri, xüsusilə, Rusiya ticarətində mühüm rol oynayırdı.
Əsrlər boyu Təbriz dəfələrlə hücumlara məruz qalıb. 1385-ci ildə Teymurləng şəhəri ələ keçirdikdən sonra Təbriz sənərtkarlarının bir hissəsini Səmərqəndə göndərir. Teymurun oğlu Miranşah Azərbaycanın hakimi olarkən isə Təbrizdə xeyli tarixi və mədəniyyət abidələrini dağıdır. Yaxud 1514-cü ildə I Sultan Səlimin qoşunları Təbrizi tutur, 6 gündən sonra şəhəri tərk edir və gedəndə 1000-dən artıq Təbriz ustasını da özü ilə bərabər İstanbula aparır.
Müharibələr nəticəsində yüz illər boyu memarlıq abidələrinin məhv olmasına baxmayaraq, Təbriz bu gün də əsasən orta əsrin simasını qoruyaraq mühafizə edə bilib.
13-cü əsr Venesiya səyyahı Marko Polo Təbrizi gözəl və əzəmətli şəhər adlandırır və qeyd edir ki, əhalisi, əsasən, ticarət və sənətkarlıqla məşğul olur. Bu indi də belədir: Təbriz sənətkarları adladır.
İmperiyalar paytaxtı, Azərbaycan şəhəri Təbriz, onun dünyaya səs salan tarixi və eyni zamanda, Yer üzündə bənzəri olmayan, birinci adını yüz illərdir qoruyub saxlayan məşhur Təbriz bazarı və xalçalarından bəhs edirik.
Təbriz bazarı Şərqin ən qədim və möhtəşəm bazarlarından biridir. 10-cu əsrdən yadigar qalan qalıb və müasir günümüzə qədər bir az da təkmilləşdirilib. Bazarın uzunluğu 13 km., sahəsi 50 hektar, eni 6 metrə yaxın, hündürlüyü 6 m.-dir. Üstü örtülüdür. Tağtavanlar və günbəzlərlə örtülü, ticarət küçələri sistemindən ibarət bazar kompleksinə tacir sarayları, məscidlər, karvansaralar, mədrəsələr, hamamlar, zorxanalar və yeməkxanalar daxildir. Bazar kompleksinin mərkəz hissəsi Sahibül-Əmir meydanıdır.
Təbriz bazarı qarışıq bazar deyil: sənə ədviyyat lazımdırsa, bazarın ədviyyat satılan hissəsinə gedirsən, parça-paltar almaq istəyirsənsə, həmin dükana dönürsən, daha bazarı dolana-dolana, axtara-axtara qalmırsan...

Məqalə müəllifi Sevda Mirzə
Mənbə: https://www.trt.net.tr/azerbaycan/pro...