"Tι χάλευες, τι γύρευες Τάσο καπετάνιε", πολ. Παρακαλάμου Παλιό Μαυρονόρος ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΚΑΡΑΒΑΝΙ 2004

Το Πολυφωνικό Καραβάνι συχνά επιστρέφει σε εγκαταλελειμένα χωριά, αναπτύσσοντας δράσεις, δίνοντας ζωή για λίγο σε τόπους συλλογικής εγκαταβιωμένης μνήμης, μυώντας τους νέους συνταξιδιώτες του στην Ήπειρο των λησμονημένων προγόνων, στις ρίζες του άγνωρου χρόνου. Ένα τέτοιο χωριό, το Παλιό Μαυρονόρος, πάνω από το χωριό Μαυρονόρος της περιοχής του Παρακάλαμου.

Ήταν το 2004 όταν το Πολυφωνικό Καραβάνι, με τη στήριξη και την προτροπή του τότε Δήμου Άνω Καλαμά, διοργάνωσε για πρώτη φορά εκδήλωση στο παλιό Μαυρονόρος. Οι συμμετέχοντες και οι θεατές μεταφέρθηκαν με αγροτικά αυτοκίνητα, σε καρότσες στον τότε χωματόδρομο που μόλις είχε κάπως συντηρήσει ο Δήμος. Επιλέξαμε το χώρο ανάμεσα σε εντυπωσιακά ερείπα, το χρόνο κοντά στο μούζγκωμα της μέρας. Μια εκδήλωση χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, με φυσική ακουστική, μόνο με μικρόφωνα για την καταγραφή.

Μουσικοί οικοδεσπότες μας σε εκείνη την ανξέχαστη εκδήλωση, το πολυφωνικό του Παρακάλαμου, ένα σχήμα με το οποίο το Πολυφωνικό Καραβάνι είχε αναπτύξει ιδιαίτερη σχέση. Ήταν το 1999 όταν με προτροπή των "κυρατζήδων" του Πολυφωνικού Καραβανιού Αλέξανδρου Λαμπρίδη κι Αντώνη Έξαρχου, όταν ο Παρακάλαμος άρχισε να τραγουδά ξανά πολυφωνικά τραγούδια μετά από χρόνια. Οι πρώτες πρόβες έγιναν στον περίβολο του νεκροταφείου, η πρώτη επανεμφάνιση στο πανηγύρι του χωριού, τέλη Ιουλίου, λίγες μέρες πριν το πρώτο Καραβάνι.

Το πολυφωνικό του Παρακάλαμου συμμετείχε από την αρχή στο μεγάλο ταξίδι των φωνών, στην 1η Διεθνή Συνάντηση Πολυφωνικού Τραγουδιού, μάλιστα, μας είχε καλωσορίσει στον Άνω Παρακάλαμο, με τη συμβολή του Δήμου Άνω Καλαμά. Αξέχαστη θα μείνει η εμφάνιση του πολυφωνικού του Παρακάλαμου στην 1η Μεγάλη Συναυλία Πολυφωνικού Τραγουδιού, τον Απρίλη του 2000, όταν το "Παλλάς" σείστηκε από το χειροκρότημα της επιβράβευσης.

Εδώ με το πολυφωνικό του Παρακάλαμου τραγουδούν οι Ανδρέας Παππάς (παρτής), η γυναίκα του Δαφνούλα Παππά, ο Αλέξης Τσιάνος, το ζεύγος Σταματίας και Δημήτρη Χάσκου, η Αθανασία Χάσου, η Φρόσω Χαρίση, η Ευαγγελία Ντρίκου, η Αλεξάνδρα Σκαρώνη. Ήταν το δεύτερο τραγούδι που πήραν τότε, ένα τραγούδι που ποτέ δεν ξανακούσαμε από τότε, παρά μόνο στη δισκογράφησή του στην έκδοση "Πογδόριανη" και πάλι με παρτή τον Αντρέα Παππά. Πρόκειται για ένα από τα σχετικά δυσεύρετα τραγούδια, το επιβεβαιώσαμε αναζητώντας στοιχεία στο σύνολο της σχετικής βιβλιογραφίας, όπου εντοπίσαμε και συγγένειες με άλλα τραγούδια, με άλλες αναφορές.

Οι στίχοι που εδώ τραγουδήθηκαν είναι οι ακόλουθοι, σε απομαγνητοφώνηση Λουκά Μάκου:

Τι χάλευες, τι γύρευες, Τάσ(ι)ο καπετάνιε μου,
στο πάνω μαύρονόρος, ωρέ Τασ(ι)ό λεβέντη.
Καρτέρι σου ’καναν, Τάσ(ι)ο καπετάνιε μου
αρματωλοί και κλέφτες, ωρέ Τασ(ι)ό λεβέντη.
Τρεις ντουφεκιές σου ρίξανε, Τάσ(ι)ο καπετάνιε μου
τις τρεις αράδα – αράδα, ωρέ Τασ(ι)ό λεβέντη.
Η μια σε παίρνει ξέδρομα, Τάσ(ι)ο καπετάνιε μου
η άλλη στο κεφάλι, ωρέ Τασ(ι)ό λεβέντη.
Η τρίτη η φαρμακερή, Τάσ(ι)ο καπετάνιε μου
σε παίρνει στην καρδια σου, ωρέ Τασ(ι)ό λεβέντη.

Στη συλλογή του Ρεμπέλη εντοπίσαμε αναλογίες με το ακόλουθο τραγούδι:

Τι χάλευες, τι γύρευες απάνω στην Αρίνα;
«Πήγα να ιδώ τους φίλους μου, τους αδερφοποιτούς μου,
Πήγα να κάτσω μια βραδιά κι ένα Σάββατο βράδυ,
Κι ήταν η μέρα βροχερή κι η νύχτα χιονισμένη,
Κι οι φίλοι μου γίνκαν οχτροί κι οι γιεδικοί μου ξένοι,
Κι οι Βησσαντσιώτες τα συλιά, συλιά παραδομένα,
Επήγαν και με πρόδωκαν μέσα στους Αρβανίτες
Κακό καϊτέρι μόκαναν κάτω απ’ την Αρίνα,
Τρίγια ντουφέκια μόρριξαν, τα τρύγι’ αράδα, αράδα.
Το ‘να με πήρε ξώδρομα και τ’ άλλο στο κεφάλι
Το τρίτο το φαρμακερό μέσ’ της καρδιάς τα φύλλα.
Το στόμα γαίμα γιόμισε, τα χείλια μου φαρμάκι.
Δεν έχω κέναν να με κλαίει, να με μοιριολογάει,
Ούτε μανούλ’ ούτ’ αδερφή, ούτε καλή γυναίκα.

Το γύρισμα του τραγουδιού είνα: «Βασίλ’ Χορμόβα μου».

Ανάλογες συγγένειες εντοπίσαμε και σε παραλλαγή που περιέχεται στη συλλογή του Υφαντή. Ας σημειώσουμε ότι στη δισκογράφηση του τραγουδιού με το πολυφωνικό του Παρακάλαμου ως τόπος αναφέρονται τα Ραβένια - ενώ εδώ το πάνω Μαυρονόρος (ίσως διασκευάζοντας για χάρη της εκδήλωσης). Η έρευνα για την προέλευση του τραγουδιού συνεχίζεται και είναι ευπρόσδεκτη κάθε σχετική πληροφορία. Ας σημειωθεί ότι στη δισκογράφησή του το τραγούδι, σε αντίθεση με όλα τα άλλα, δεν συνοδεύεται απο καμία σχετική πληροφορία.

Αφιερώνουμε το βίντεο ετούτο στη μνήμη πολλών από τους τότε ερμηνευτές του πολυφωνικού του Παρακάλαμου που αποχαιρετήσαμε όλα αυτά τα χρόνια - με θλίψη γιατί το κενό τους δεν καλύφθηκε στο ίδιο το χωριό με την αλλοτινά τόσο πλούσια φωνητική και πολυφωνική παράδοση...

"Άπειρος" Πολυφωνικό Καραβάνι
Καλή Πρακτική Διαφύλαξης Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
-UNESCO 2020

[email protected], www.polyphonic.gr
www.polyphoniccaravan.gr