Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης_Το Μέγα Ίσον, Ιωάννου Κουκουζέλους

Κατὰ τὸ 9ο Διεθνὲς Μουσικολογικὸ καὶ Ψαλτικὸ Συνέδριο «Σχολές/Σχολεῖα καὶ Πρόγραμμα/Διδασκαλία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς/Ψαλτικῆς Τέχνης» (Θεσσαλονίκη, 28 Νοεμβρίου ἕως 1 Δεκεμβρίου 2024), εἴχαμε τὴν εὐκαιρία, μὲ τὸν χορὸ ψαλτῶν «Οἱ Μαΐστορες τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης», νὰ ἑρμηνεύσουμε, μετὰ ἀπὸ μακρὰ προετοιμασία, τὴ «Μέθοδο τῶν θέσεων» Ἰωάννου μαΐστορος τοῦ Κουκουζέλη (1ο μισὸ τοῦ 14ου αἰ.), «Σημάδια, ψαλλόμενα κατ’ ἦχον», κατὰ τὴν ἐξήγηση τοῦ διδασκάλου Χουρμουζίου τοῦ Χαρτοφύλακος († 1840), τὴν Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2024, στὸν ἱερὸ ναὸ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, παρουσίᾳ τοῦ Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ. Φιλοθέου.

Καταχωρίζεται ἐδῶ ἡ ζωντανὴ μαγνητοσκόπηση αὐτῆς τῆς ἐπιτελεστικῆς προσέγγισης, κατὰ τὴν ὁποία τηρήθηκαν οἱ ἀκόλουθες ἑρμηνευτικὲς καὶ αἰσθητικὲς ἐπιλογές:
-- «Ἀποκάθαρση» (ἐκτὸς εὐαρίθμων ἐξαιρέσεων) τοῦ ποιητικοῦ κειμένου τοῦ μαθήματος ἀπὸ «φιλολογικὲς διανθίσεις» (ἀντωνυμίες, ἐπιρρήματα, συμπλεκτικοὶ σύνδεσμοι, κ.λπ.), προκειμένου νὰ ἀπαριθμοῦνται μόνον τὰ ὁρισμένα [65] σημάδια τῆς ψαλτικῆς σημειογραφίας
-- Προσθήκη χρόνων στὰ ἀρχοτελεύτια τῶν ἐπιμέρους θέσεων, πρὸς ἑρμηνευτικὴ «αὐτονόμησή» τους, παιδαγωγικῆς καὶ διδακτικῆς προοπτικῆς
-- Ἑρμηνεία ὁμοῦ, κυρίως στὰ ἐναπομείναντα «φιλολογικὰ τμήματα» ἀλλὰ καὶ σὲ εὐάριθμα σημεῖα τοῦ ποιητικοῦ κειμένου τοῦ μαθήματος, ὅπου κρίθηκε σκόπιμο νὰ ἀποτυπωθεῖ «φωνητικὴ ὑπογράμμιση» πρὸς ἑρμηνευτικὴ ἔμφαση
-- Παρέμβαση, ἅπαξ, τοῦ μονοφωνάρη, ἀπομιμουμένη τὴν ἐμφατικὴ νουθεσία τοῦ διδασκάλου
-- Προεξαγγελία ἑκάστου σημαδίου (ἐκτός τῶν ἐναπομεινασῶν ἐπεξηγηματικῶν φράσεων, δηλωτικῶν –πάντως– ἰδιαιτέρων θέσεων) ἐκ μέρους τοῦ χοράρχου-διδασκάλου, ἐν εἴδει προτροπῆς πρὸς ψαλμώδησή τους [: «σημάδια ψαλλόμενα» ἤ «σημάδια ψαλτά» ἤ «σημάδια χειρονομιστά»] ἀπὸ τὸν χορὸ ψαλτῶν, εἰκονίζοντα τὸν χορὸ τῶν ἀσκουμένων μαθητῶν
-- Σχεδιασμὸς ἑκάστου τῶν ἐκφωνουμένων καὶ ἐν συνεχείᾳ ψαλλομένων σημαδίων, ἐξ ὧν πλῆρες τὸ μάθημα συνίσταται, ἀπὸ καλλιγράφο “κωδικογράφο” (ἐν προκειμένῳ, ἀπὸ τὸν καθηγητὴ Μιχαὴλ Στρουμπάκη), πρὸς ἐποπτικότερη διδαχή, ὑπὸ τὴν παιδαγωγικὰ δόκιμη σύμπραξη (μουσικῆς) ἀνάγνωσης/μελέτης, (παρασημασμένης) γραφῆς καὶ τελικῶς ψαλμώδησης (ἑρμηνείας/ἐπιτέλεσης) τοῦ μελετωμένου μελωδικοῦ ὑλικοῦ [: τῶν θέσεων].

Τὸ ποιητικὸ κείμενο τοῦ μαθήματος:
Ἴσον, Ὀλίγον, Ὀξεῖα, Πεταστή, Διπλῆ, Κράτημα, Κρατημοκατάβασμα, Τρομικόν, Στρεπτόν, Θὲς καὶ ἀπόθες, Θεματισμός, Ὄρθιον, σὺν τούτοις, Οὐράνισμα, Σεῖσμα, Ἀνατρίχισμα, Σύναγμα, Κύλισμα, Στραγγίσματα, Κροῦσμα, ἄλλον, Ἀνάβασμα καὶ Κατάβασμα, Ὁμαλόν, Ψηφιστοκατάβασμα, Παρακάλεσμα, Ἀποῤῥοή, Ἀντικένωμα, Ἀντικενωκύλισμα, Ἀργοσύνθετον, Κολαφισμός, Κούφισμα, Κρατημοκούφισμα, Τρομικοπαρακάλεσμα, Παρακλητική, Σύρμα, ἕτερον, Δαρμός, τοῦτο λέγεται Ἀντικούντισμα, Χόρευμα, ἕτερον ὅμοιον, σύνθεσις τοῦ μεγάλου ᾄσματος, ἑτέρα σύνθεσις ἐξ αὐτῶν, Βυθογρόνθισμα, Κλάσματα ἀμφότερα, Χαιρετισμός, Βαρεῖα, Πίασμα, Ἠχάδιν, ὃ λέγεται Διπλοπέλασθον, Θέμα ἁπλοῦν, τέλος στιχηροῦ ἐν ταὐτῷ, Βαρύς, Βαρὺς τετράφωνος, Ἀνάσταμα, Δαρτά, ταῦτα πάντα μετὰ Ἐπεγέρματος, Σταυρός, Ἀνάπαυμα, Σήμερον, Γορθμός, Διπλοπέταστον, Φθορά, Ἔναρξις, Γοργόν, Ἀργόν, πρόσχες μαθητά, πνεύματα τέσσαρα, ἑπτὰ φωναὶ διπλασμός, τρία Κρατήματα, ἐντέχνως συντεθέντα, παρὰ Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλη καὶ Μαΐστορος.

ΟΙ ΜΑΪΣΤΟΡΕΣ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Διδάσκαλος και Χοράρχης: Καθηγητὴς Ἀχιλλεὺς Γ. Χαλδαιάκης

Τὰ μέλη τοῦ χοροῦ:
ΑΔΑΜ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ, ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ, ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗΣ, ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΙΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΓΑΒΑΛΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΓΕΡΟΝΤΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΓΚΟΥΤΣΟΥΛΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΚΑΛΑΠΑΝΙΔΑΣ ΛΑΜΠΗΣ, ΚΑΛΛΙΩΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΚΑΡΑΘΟΔΩΡΟΣ ΘΟΔΩΡΗΣ, ΚΑΡΜΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ΚΕΤΣΕΤΖΗΣ π. ΙΑΚΩΒΟΣ, ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ, ΛΕΚΚΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΜΑΝΟΥΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ΜΑΡΟΥΛΑΚΗΣ ΘΟΔΩΡΗΣ, ΜΕΛΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΜΗΤΡΑΤΖΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΜΠΟΥΡΗΣ ΝΙΚΟΣ, ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΠΕΛΤΕΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΠΗΛΙΧΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΠΛΕΥΡΙΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΡΑΪΣΑΚΗΣ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ, ΡΩΤΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΣΑΛΤΕΡΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΜΑΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΦΩΤΗΣ, ΤΥΜΠΑΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ, ΧΑΛΔΑΙΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ, ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΧΑΡΗΣ