سیستانِ شاهنامه کجاست؟

یکی از مناطقِ بسیار مهم در شاهنامه فردوسی، منطقه سیستانِ. فردوسی از سرزمینی اسم میبره به اسمِ سرزمینِ سیستان. بسیاری از اتفاقاتِ ماندگارِ شاهنامه در سیستان رخ میدن. سیستان جاییکه خاندانِ سام و فرزندانش در اونجا حکومت میکردن ، زادگاهِ بسیاری از پهلوانان ایران زمین بود که معروفترینشون میشد رستمِ دستان.
اما این سیستان در کجا جغرافیای امروزی قرار داره؟ آیا همین سیستان و بلوچستان خودمونه یا نه، فردوسی داره به یک منطقه وسیع‌تر و بزرگتر اشاره میکنه؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
:music by
@incompetech_kmac Kevin MacLeod
@ScottBuckley
under Creative Commons Attribution: https://creativecommons.org/licenses/...
_______________________________________________________________
اگر طراح هر کدام از طرح‌های استفاده شده در این ویدئو رو میشناسید یا خودتون طراح آثار هستید، به ما ایمیل بزنید تا اسمتون رو به عنوان طراح اعلام کنیم.
If you own any of the arts that we used in this video, or you know the artist of any of them, please contact us via email to give you the credit.
[email protected]
ــــــــــــــــــــ
شاهنامه، سرزمین سیستان رو اینطور توصیف میکنه: منطقه‌ای با دشتهای زیبا و چراگاه‌های پهناور، محلی برای آرامش و جشن و سرورِ رستم و خاندانش و سایر بزرگان و پهلوانان و پادشاهان. البته در شاهنامه برای سیستان از یکسری اسامی دیگه هم استفاده میشه: اسم‌هایی مثلِ زابلستان، زابل، نیمروز، سجستان و سکستان
سیستان به قدری مهمه که گفته میشد سقوط سیستان یعنی سقوط رستم و تمامی دست‌آوردهاش. خودِ رستم وقتی داشت با اسفندیار صحبت میکرد مهمترین دغدغه‌ش این بود که اگر بمیره دیگه هیچکسی نیست که حامی و نگهدار سیستان باشه و دشمن ممکنه این سرزمین رو غارت کنه.
در تاریخ هر جا که از سیستان اسم برده میشه، نام بلوچستان هم در کنارش قرار میگیره. تاریخ سیستان و بلوچستان با اسطوره آغاز میشه و بنیانش ترکیبی از افسانه و واقعیته.
در کتیبه‌های داریوش بزرگ ما نامِ بلوچستان رو میبینیم که داریوش به عنوانِ کشور میکی‌ها ازش یاد کرده.
فردوسی هم از اقوام بلوچ اسم میبره و مردانِ این قوم رو هم‌پیمان با لشکریان کیخسرو میدونه. حتی زرتشت هم از سیستان نام میبره. طبقِ نوشته‌های زرتشت، سیستان یازدهمین سرزمینی بود که اهورا مزدا اون رو آفرید و طبقِ روایت شاهنامه، زادگاه کیقباد، کیکاووس و رستمِ دستانه.
این سرزمین قدمتی بیش از پنج هزار سال داره و در طول تاریخ دستخوشِ اتفاقاتِ زیادی شده. مردم منطقه سیستان اصالتی سکایی دارند. سرزمین سیستان در دوران هخامنشیان و اشکانیان هم بسیار حائز اهمیت بود چون دروازه ورود به هند محسوب میشد. یکی از بزرگترین چهره‌های سیستان، سردار سورنا بود که با شهامتی مثال‌زدنی در جنگ بین اشکانیان و رومیان، تونست با نبردهای پارتیزانی، سپاه قدرتمند روم رو به زانو در بیاره.
مورخین اعتقاد دارند سیستانی که شاهنامه داره ازش یاد میکنه بخشِ بزرگتری از سیستانِ امروزیِ که در خاکِ ایران قرار داره. سیستان شاهنامه، شاملِ سیستان و بلوچستان ایران و پاکستان و استانِ نیمروزِ افغانستان میشد، که سرزمینی بود پر از دلاور و جنگ‌آور. اکثر پهلوونای ایران زمین از این ناحیه ظهور کردند
اما چرا فردوسی تا این حد به این منطقه اهمیت میده؟ یکی از دلایلش برمیگرده به تاریخ سرزمین سیستان. کهن‌ترین تمدن‌ها مربوط به اون ناحیه میشن. همین تاریخ غنی باعث شد فردوسی هم به این راحتی‌ها از این ناحیه نگذره.
از طرفِ دیگه، سیستان منطقه‌ای بود که همیشه در معرضِ حملاتِ دشمنای خارجی قرار داشت. نقطه‌ی بسیار حساسی بود و همیشه برای حفظ ایرانِ بزرگ، باید از اون منطقه نگهبانی میدادن. به همین دلیل اکثر نبردهای بزرگ و سرنوشت‌ساز، که پای حفظِ ایران در میون بود، در سیستان اتفاق میافتاد. نکته جالبش هم اینجاست که اکثر این نبردها با پیروزی ایرانیان به پایان میرسید.
همین دلاوری‌هایی که مردم سیستان در طول تاریخ برای حفظ ایران انجام دادن، باعث شد شعرا و نویسنده‌ها در طول زمان، شروع به حماسه سرایی کنند. اونا داستانهای حماسی مینوشتن و این داستانها مربوط به پهلوانانِ سیستان میشد. همین داستانها دهان به دهان بین مردم ایران میگشت. تا اینکه این داستانها رسیدن به زمانِ فردوسی.
فردوسی قبل از نوشتن شاهنامه، به طور کامل با منطقه سیستان آشنا بود. تاریخ و فرهنگ و آیین سیستانی‌ها رو میشناخت. پس رو همین حساب اومد و شخصیت اصلی داستانش یعنی رستم رو ، از سیستان انتخاب کرد.
پس همه اینها نشون میده، اینکه رستم سیستانی بود، اتفاقی نبود و یکسری داستان‌های حماسی و تاریخِ بسیار کهنی پشتش بود.
یعقوب لیث صفاری، که رشادتهای بسیاری زیادی داشت اهلِ سیستان بود و دقیقا صد سال قبل از فردوسی به دنیا اومده بود. یعنی داستانِ رشادتهای یعقوب لیث صفاری مربوط میشه به یک قرن قبل از ظهور فردوسی.
بعضی از مورخین اعتقاد دارند فردوسی کاملا با داستان یعقوب لیث آشنا بود و یکی دیگه از دلایلی که باعث شد رستم رو از سیستان انتخاب کنه، جوانمردی‌های یعقوب لیث بود که زمانِ مبارزاتش بسیار نزدیک به زمانِ فردوسی میشد.
فردوسی با آئین و فرهنگ مردمانِ سیستان کاملا آشنا بود و بهترین پهلوانش رو از سیستان انتخاب کرد ، البته نه فقط یک پهلوان بلکه دوره پهلوانی که بهترین دوره‌ی شاهنامه‌ست، و زیباترین ابیات شاهنامه هم در این دوره سروده شدن، مربوط به سیستان و خاندانِ زال میشه.
اما زابل در کجا قرار داره. معمولا زابل مرکز سلطنت غزنویان بود و خوب طبیعیه که فردوسی هم از این منطقه خیلی یاد میکنه.
استاد علی اکبر دهخدا، حدود زابل رو اینطور توضیح میده: مملکتی بود عریض ، محدود از سمتِ شرق به ولایت کابلستان و از غرب به سیستان، و از جنوب به دیار سند و از شمال به هزارستان و خراسان. طولش بیست مرحله و عرضش پانزده، بیابانش بیش از کوهستان است