Πώς η Μεσόγειος Θάλασσα εξαφανίστηκε μέσα σε μια νύχτα // Άκου να δεις!

Κοιτάξτε έξω. Αισθανθείτε τον αέρα. Η Μεσόγειος είναι παντού γύρω μας. Η θάλασσα που γέννησε πολιτισμούς, που διαμόρφωσε την ιστορία μας, που είναι, στην ουσία, η αυλή του σπιτιού μας. Μια θάλασσα γεμάτη ζωή, εμπόριο και μύθους. Την ξέρουμε καλά. Και ίσως, γι' αυτό, τη θεωρούμε δεδομένη. Κι αν σας έλεγα ότι αυτή η ίδια θάλασσα, πριν από περίπου έξι εκατομμύρια χρόνια, απλώς… εξαφανίστηκε; Κι αν σας έλεγα ότι στη θέση της υπήρχε μια απέραντη, καυτή έρημος, χιλιόμετρα κάτω από το επίπεδο των ωκεανών, όπου η θερμοκρασία μπορεί να ξεπερνούσε τους 80 βαθμούς Κελσίου; Ακούγεται σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, σωστά; Κι όμως, είναι η απίστευτη, αληθινή ιστορία του θανάτου και της βίαιης αναγέννησης της θάλασσάς μας. Μια ιστορία που δεν είναι γραμμένη σε αρχαία κείμενα, αλλά σε έναν κολοσσιαίο γίγαντα από αλάτι, θαμμένο χιλιόμετρα κάτω από τα σημερινά κύματα. Μείνετε μαζί μου, για να αποκρυπτογραφήσουμε τα στοιχεία και να ζήσουμε ένα από τα πιο ακραία γεωλογικά γεγονότα στην ιστορία του πλανήτη.
Το Μυστήριο του Θαμμένου Αλατιού
Η ιστορία μας δεν ξεκινά σε κάποιο υπερσύγχρονο εργαστήριο, αλλά πολύ πιο ταπεινά, τον 19ο αιώνα, στα ορυχεία της Σικελίας. Οι γεωλόγοι της εποχής παρατήρησαν κάτι που δεν κολλούσε με τίποτα απ’ όσα ήξεραν. Βαθιά μέσα στη γη, έβρισκαν τεράστια, παχιά στρώματα από ορυκτό αλάτι. Πώς γινόταν αυτό; Για να μαζευτεί τόσο πολύ αλάτι, μια ασύλληπτη ποσότητα θαλασσινού νερού θα έπρεπε να είχε εξατμιστεί. Αλλά η Μεσόγειος ήταν εκεί, ολοζώντανη. Το μυστήριο παρέμενε.
Η απάντηση άρχισε να ξετυλίγεται έναν αιώνα αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ερευνητικά πλοία, με νέα τεχνολογία σεισμικών ερευνών, άρχισαν να «φωτογραφίζουν» τον πυθμένα της Μεσογείου. Στέλνοντας ηχητικά κύματα προς τα κάτω και αναλύοντας την ανάκλασή τους, οι επιστήμονες περίμεναν να δουν τα κλασικά ιζηματογενή στρώματα. Αντ' αυτού, τα όργανά τους χτύπησαν πάνω σε έναν μυστηριώδη, σχεδόν αδιαπέραστο ορίζοντα που απλωνόταν σε ολόκληρη σχεδόν τη λεκάνη. Τον ονόμασαν «Ανακλαστήρα Μ» (M Reflector).
Η περιέργειά τους, τους οδήγησε στο επόμενο, λογικό βήμα: τη γεώτρηση. Το ερευνητικό σκάφος Glomar Challenger βύθισε το τρυπάνι του στα βαθιά, διαπέρασε τα ιζήματα και χτύπησε πάνω στον Ανακλαστήρα Μ. Όταν τα πρώτα δείγματα ήρθαν στην επιφάνεια, οι επιστήμονες έμειναν άναυδοι. Δεν ήταν σκληρός βράχος. Ήταν κρύσταλλοι γύψου και συμπαγές ορυκτό αλάτι. Το μυστήριο της Σικελίας δεν ήταν τοπικό φαινόμενο. Ένας ολόκληρος γίγαντας από αλάτι, με πάχος που σε κάποια σημεία ξεπερνούσε το ενάμιση χιλιόμετρο, κρυβόταν κάτω από ολόκληρη τη θάλασσα. Αυτή ήταν η ατράνταχτη απόδειξη. Κάτι αδιανόητο είχε συμβεί. Η Μεσόγειος είχε σχεδόν στεγνώσει. Οι επιστήμονες έδωσαν ένα όνομα σε αυτή την καταστροφική περίοδο: Κρίση Αλατότητας της Μεσσηνίου Εποχής (Messinian Salinity Crisis). Το «τι» είχε πλέον απαντηθεί. Το επόμενο ερώτημα ήταν πολύ πιο δύσκολο: Πώς, στο όνομα της Γης, εξαφανίζεται μια ολόκληρη θάλασσα;


Ο Θάνατος της Θάλασσας
Η απάντηση βρισκόταν 2.000 χιλιόμετρα δυτικά, σε ένα μικρό πέρασμα που σήμερα ξέρουμε ως το Στενό του Γιβραλτάρ. Πριν από περίπου έξι εκατομμύρια χρόνια, αυτό το πέρασμα δεν ήταν πάντα ανοιχτό. Η Γη είναι ένας ανήσυχος πλανήτης. Οι τεκτονικές πλάκες κινούνται ασταμάτητα. Εκείνη την εποχή, η αφρικανική πλάκα πίεζε την ευρασιατική, μια σύγκρουση που ανύψωσε τον πυθμένα και, τελικά, έκλεισε το φυσικό κανάλι που ένωνε τη Μεσόγειο με τον Ατλαντικό. Φανταστείτε τη Μεσόγειο σαν μια γιγαντιαία μπανιέρα. Το Γιβραλτάρ ήταν η βρύση της. Και ξαφνικά, κάποιος την έκλεισε. Ο ήλιος, όμως, συνέχιζε να καίει. Η Μεσόγειος χάνει πολύ περισσότερο νερό από την εξάτμιση απ' όσο κερδίζει από τους ποταμούς. Χωρίς τη συνεχή ροή νερού από τον Ατλαντικό, η ισορροπία χάθηκε. Η στάθμη της θάλασσας άρχισε να πέφτει. Και έπεφτε γρήγορα.
Μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια - ένα ανοιγόκλειμα του ματιού σε γεωλογικό χρόνο - το τοπίο άλλαξε δραματικά. Οι ακτές υποχωρούσαν και αυτό που ήταν ένας απέραντος ωκεανός, έγινε μια σειρά από απομονωμένες, υπερ-αλμυρές λίμνες. Το νερό γινόταν όλο και πιο πυκνό, τοξικό για τη ζωή. Τα ψάρια και οι θαλάσσιοι οργανισμοί πέθαιναν μαζικά. Μόνο ένα μικρό ποσοστό, περίπου 11% των ενδημικών ειδών, κατάφερε να επιβιώσει σε αυτές τις ακραίες συνθήκες. Τελικά, κι αυτές οι λίμνες εξατμίστηκαν. Αυτό που έμεινε ήταν μια εικόνα βγαλμένη από εφιάλτη: μια απέραντη, ξηρή, αλμυρή έρημος, από το Γιβραλτάρ μέχρι τη Μέση Ανατολή. Ο πυθμένας της βρισκόταν τρία έως πέντε χιλιόμετρα κάτω από τη στάθμη των ωκεανών. Σε αυτά τα βάθη, ο αέρας που συμπιεζόταν καθώς κατέβαινε ανέβαζε τη θερμοκρασία σε αφόρητα επίπεδα.
Οι μεγάλοι ποταμοί, όπως ο Νείλος και ο Ροδανός, βρέθηκαν ξαφνικά να ρέουν στην άκρη ενός γιγάντιου γκρεμού. Συνεχίζοντας την πορεία τους, άρχισαν να σκάβουν τον πυθμένα με τρομερή ορμή, δημιουργώντας φαράγγια τόσο τεράστια που κάνουν το Grand Canyon να μοιάζει με μικρή χαράδρα. Κάτω από το σημερινό Κάιρο, το φαράγγι του Νείλου έφτανε σε βάθος σχεδόν 2.500 μέτρων. Για περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια, η Μεσόγειος ήταν νεκρή.