جایگاه اسفند در فرهنگ ایرانیان | تاریخچه و آیین‌های سنتی

#lelb_society #اسفند
اسفند در فرهنگ ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد و از دیرباز برای دور کردن چشم‌زخم، پاکی و آرامش در خانه‌ها و مراسم سنتی به‌کار می‌رفته است. تاریخچه اسفند نشان می‌دهد که این دانه خوش‌بو نه‌تنها در آیین‌های مذهبی و جشن‌های باستانی ایران حضور داشته، بلکه در فرهنگ عامه نیز به‌عنوان نماد حفاظت و برکت شناخته می‌شود.

اسفند چیست و چگونه وارد فرهنگ ایرانی شد؟
اسفند یا اسپند، دانه‌های گیاه Peganum harmala است که از گذشته‌های دور در فرهنگ ایرانی جایگاهی ویژه داشته است. ایرانیان باور داشتند که دود کردن اسفند می‌تواند محیط را از آلودگی، بیماری و انرژی‌های منفی پاک کند. به همین دلیل، آن را در خانه‌ها، جشن‌ها و آیین‌های گوناگون به کار می‌بردند. بوی خوش و خاص این دانه‌ها هنگام سوختن نیز به معنویت و آرامش مراسم می‌افزود.

منشاء حضور اسفند در فرهنگ ایران به روزگار باستان بازمی‌گردد. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که گیاه اسفند بومی مناطق خاورمیانه و آسیای مرکزی بوده و از آنجا به فرهنگ ایرانی راه یافته است. ایرانیان باستان نه تنها آن را برای دفع چشم‌زخم و بدیمنی به کار می‌بردند، بلکه در طب سنتی نیز از خواص دارویی آن بهره می‌گرفتند. بدین ترتیب، اسفند هم به عنوان نماد معنوی و هم به عنوان گیاهی شفابخش وارد زندگی روزمره مردم شد.

معنای معنوی واژه اسفند و پیوند آن با آخرین ماه سال
واژه «اسفند» یا «اسپند» در فرهنگ ایرانی سرشار از بار معنوی است. ایرانیان باستان اسفند را نماد پاکی، حفاظت و دفع بدیمنی می‌دانستند و باور داشتند که دود کردن آن خانه و جان آدمی را از آلودگی‌ها و انرژی‌های منفی رها می‌سازد. همین معنا باعث شده است که اسپند نه‌تنها یک گیاه، بلکه نشانه‌ای از امید به آرامش و روشنی در زندگی روزمره باشد.

جالب است که آخرین ماه از تقویم ایرانی نیز «اسفند» نام دارد. این نامگذاری بی‌ارتباط با معنای نمادین اسفند نیست؛ زیرا پایان سال در نگاه ایرانیان با نوعی پالایش، پاکسازی و آمادگی برای ورود به سال نو همراه بوده است. همان‌طور که دود اسفند فضای خانه را پاک می‌کند، ماه اسفند نیز فرصتی برای زدودن غم‌ها و کدورت‌ها و آماده شدن برای جشن نوروز و آغازی تازه به شمار می‌آید. به همین دلیل است که ایرانیان در ماه اسفند، به خانه تکانی می پردازند تا محیط خانه و فضای زندگی را پاکسازی کنند.

کاربرد اسفند در آیین‌ها و مراسم سنتی
از گذشته تاکنون، دود کردن اسفند بخشی جدانشدنی از بسیاری از آیین‌های ایرانی بوده است. در مراسم عروسی، هنگام ورود عروس و داماد، ظرفی از دود اسفند جلوی راه آنان قرار می‌دادند تا زندگی‌شان از چشم‌زخم و بدیمنی دور بماند. در جشن تولد یا مناسبت‌های شادی دیگر نیز، اسفند را برای پاکی و برکت می‌سوزاندند. حتی در استقبال از مهمانان، دود کردن اسفند نشان‌دهنده‌ی احترام و آرزوی خیر و برکت برای آنان بود. این رسم همچنان در بسیاری از خانواده‌های ایرانی زنده است.