نقد آزادی رواقی از سوی آیزایا برلین

آیزایا برلین، این فیلسوف تیزبین سده‌ی بیستم، در کتاب چهار مقاله درباره‌ی آزادی، گوهری را می‌کاود که آن روزها بسیار ناکاویده‌بود. او با نگاهی ژرف و پرسش‌گر، به دل تاریکی‌های مفهومی راه می‌برد که مدت‌ها بود در دل اندیشه‌ی سیاسی و اخلاقی خفته بود: آزادی.
اما آزادی برای برلین، نامی یک‌رویه نیست؛ دو چهره دارد، گاه چون نسیمی رهایی‌بخش، و گاه همچون دستی آهنین در دستکش مخملی. یکی را «آزادی منفی» می‌نامد: سکوت قدرت در برابر فرد، نبود مانع، عدم مداخله. آن‌جا که حکومت به‌جای هدایت و هدایت‌گری، عقب‌نشینی می‌کند و به فرد امکان می‌دهد آن‌گونه که می‌خواهد، زیست خویش را رقم زند.
و دیگری، «آزادی مثبت» است؛ بلندپروازانه، درخشان، اما خطرناک. این آزادی، خواهان آن است که انسان نه فقط از بند بیرونی، که از درون نیز آزاد شود؛ از جهل، از ناتوانی، از اسارت خواسته‌های ناسنجیده. اما برلین هشدار می‌دهد: همین آرمان بزرگ، اگر بی‌مهار شود، می‌تواند بهانه‌ای شود برای سلب آزادی — آری، به نام آزادسازی. جایی که قدرت، خود را سخنگوی «خودِ برتر» افراد می‌انگارد، و به جای آنان تصمیم می‌گیرد که چه چیز به‌راستی آزادی‌ست.
از خلال این تمایز بنیادین، برلین نه‌فقط زبان سیاست را غنا می‌بخشد، بلکه به ما می‌آموزد که هر نامی که بر چیزی نهادیم، الزماً با آن‌چه در عمل می‌پرورانیم، یکی نیست. آزادی، در نگاه او، مفهومی‌ست شکننده؛ اگر به درستی فهم نشود، می‌تواند بدل به زنجیری نو شود.
#آزادی
#آیزایا_برلین