Lirikë Kuksiane 2 - Moj e mira nëpër ferra

1. Moj Shami e kuqe, moj shami e verdhë

Shprehja e dashurisë dhe tërheqja ndaj të bukurës janë tema dhe subjekte të trajtuara me mjaft delikatesë edhe në këngët lirike tonat. Kemi “Bunarin” dhe “Krojnin” si dy vendtakime tipike ku shkëmbeheshin shikime dashurie mes grave dhe burrave. Jo çdo martesë në të shkuarën kryhej me “shkesi”. Te Bunari dhe Krojni takoheshin “rastësisht” dashuritë e mëdha. Ai ishte vend frymëzimi për të rinjtë (Mos dil te bunari se mi lujte ment e kresë). Bunari ishte uji që lëvizte gurët e pëlqimit.
Në këtë këngë shprehet dhe ndryshimi midis brezave dhe gjeneratave (S’po na lan ne plakat me hy mrena jo). Pra, mosha e tretë, plakat, ishin ruajtëse e fanatike të traditës dhe kulturës vendase ndërkohë që të rinjtë kërkonin modifikime të vogla kulturore, diçka të re, ndryshime të cilat erdhën më pas me kalimin e kohës.


2. Moj e mira nëpër ferra

Gjetja e një nuse nuk ishte diçka e lehtë. Një nuse e mirë duhej kërkuar shumë, gjatë, me kujdes, dhe ferra ishte dhe vendi më i largët ku duhej shkuar gjithsesi, për të gjetur një nuse të mirë (O moj e mira mori nëpër ferra). Martesa ishte nisje e një faze dhe jete të re mes një djali dhe një vajze por nga ana tjetër ishte edhe një marrëveshje bashkëpunimi dhe komunikimi midis dy familjeve a fiseve.
Martesat kishin një kohë të përshtatshme kur ata duhej të bëheshin dhe kjo ishte pikërisht stina e Verës. Vera shikohej si një stinë që simbolizon paqen, diellin, ngrohtësinë dhe prodhimin (O t’luta, t’luta mori sa ke Vera).
Në këtë këngë lirike ekziston po ashtu edhe një marrëdhënie e drejtpërdrejtë mes dy variablave kulturor, martesës me pëlqim dhe pjesës tjetër që mbronte kulturën e traditën. (O unë at djalin mori vetë e mora, vetë e deshta). Menjëhërë pas këtij vargu vjen dhe kundërreagimi por vjen sërish nga pala që bën pohimin e para. Ajo ndihet e paragjykuar dhe e vetëdijshme për përshtypjet që do të lë tek të tjerët dhe replika në këngë vjen me shenja xhelozie (O plaçin shoqet mori për okolla).
Komplimentimet ishin të rëndësishme në një lidhje, për t’a mbajtur atë të freskët dhe nën shkëlqim. Për të ndërtuar komplimente të rinjtë përdornin elementë nga natyra, e përgjithësisht nga stina e Verës (Or zambak, zambaku i bardhë). Kemi zambakun që përdoret me përkëdheli si një kompliment për djalin dhe rrushin që përdoret për synin e vajzës. Për ta bërë komplimentin më të fortë vihej në lojë dhe vala magnetike e frazës. Për t’i dhënë një rezonancë më të fortë poetike komplimentit përdorej Mahalla. Mahalla ishte një njësi gjeografike e kohës (Je ma i bukri në atë mahallë) që më vonë evoloi në fshat, lagje, qytet, shtet etj.

©zani.al / Arben R Vata