ZAMEK W ZĄBKOWICACH ŚLĄSKICH (woj. dolnośląśkie, gm. Ząbkowice Śląskie) okiem drona

Potężne ruiny książęcej rezydencji renesansowej, wzniesionej w latach 1524 – 1532 na miejscu średniowiecznego zamku, znajdują się na stromej skarpie nadrzecznej, w płn.-wsch. części miasta. W bryle, nad którą górują attyka wieży bramnej i wyniosła wieża południowa, pozostałości zamku średniowiecznego są słabo widoczne. Zostały one zatarte w trakcie prac prowadzonych w XVI wieku przez księcia Karola I Podbierała i późniejszych zniszczeń. Widok zamku z połowy XVIII wieku przekazuje nam rycina F. B. Wenera. Ząbkowice do 1290 r. należały do księstwa wrocławskiego, w latach 1291 – 1322 do świdnickiego, a potem do ziębickiego. Pierwsza zmianka o zamku pochodzi z 1321 r. i sądzić można, że budowę rozpoczął książę Bernard świdnicki (zm. 1236 r.). W 1336 Bolko II Ziębicki zastawił Ząbkowice królowi Czech Janowi Luksemburskiemu; jego syn i następca książę Mikołaj Mały (1342-1358) nie tylko nie wykupił miasta z zastawu, lecz w 1351 r. sprzedał je wraz z zamkiem Karolowi IV. W drugiej połowie XIV w. zamek należał do Luksemburgów i stanowił siedzibę starostów królów czeskich. Po zniszczeniach w czasie wojen husyckich zamek wraz urzędem starosty dostał się po połowie XV wieku w ręce Jerzego z Podbieradu, późniejszego króla czeskiego, potem jego rodziny. W 1468 roku został, mimo modernizacji umocnień, zniszczony przez mieszczan wrocławskich. W 1489 roku zdobyły go wojska króla Węgier Macieja Korwina, a po jego śmierci wrócił do Podbieradowiczów. Projekt renesansowej przebudowy zamku dla księcia Karola I wykonał znany z działalności na Hradczanach w Pradze mistrz Benedykt Rejt (Reid). Rozebrano większość starych murów i wzniesiono założenie czworoboczne o wymiarach około 65 x 70 metrów, z dwiema wieżami (bramną i południową od strony dziedzińca, mieszczącą schody) oraz dwiema cylindrycznymi bastejami, ulokowanymi w narożnikach: płd. – wsch. i płn. – zach. W drugiej połowie XVI wieku, rozbudowano umocnienia obronne zamku i połączono go z miastem. Otoczenie obiektu ziemnymi bastionami nie zapobiegło zniszczeniu rezydencji w trakcie wojny trzydziestoletniej. W 1728 roku został opuszczony, a w 1784 roku częściowo spalony. Wiek XIX przyniósł zasypanie fos i zniwelowanie nowożytnych fortyfikacji, ale tylko w niewielkim stopniu zniszczone zostały wówczas mury magistralne budowli. Do dziś zamek zachowany jest w stanie trwałej ruiny. W XXI wieku został zabezpieczony w czasie prac konserwatorsko-budowlanych przeprowadzonych z przerwami z latach 2010 – 2017. Wówczas odbudowano jedną z bastei, odtworzono sklepienia w wieży bramnej i wzmocniono koronę murów oraz miejsca grożące zawaleniem. W kolejnych latach zaplanowano prace obejmujące wieżę bramną i zegarową oraz rewitalizację budynków przyległych i dziedzińca. Przebudowa z pierwszej połowy XVI wieku gruntownie zatarła formę warowni gotyckiej. Mury średniowieczne zachowały się wyłącznie w skrzydle południowym i na ich podstawie sądzić można, że było to założenie nieregularne, zapewne owalne. Rezydencja renesansowa, oprócz bogatego wystroju architektoniczno-rzeźbiarskiego (portal, obramienia okien, herb księcia Karola I z datą 1532 itp.) i dziedzińca otoczonego krużgankami, miała jeszcze realne walory obronne – wysunięte na narożach cylindryczne, trzykondygnacyjne basteje, umożliwiające ostrzał flankowy i zaopatrzony w otwory do odprowadzania dymów prochowych, a także składające się z półkoli attyki ze strzelnicami. W 1582 r. usypano groblę wiodącą do bramy. W pierwszej połowie XVII wieku powstał zewnętrzny obwód wałów ziemnych, przystosowanych do prowadzenia obrony artyleryjskiej.
Źródło: „Leksykon zamków w Polsce” Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Marek Gaworski; wydawnictwo ARKADY str. 552 - 553

Miasto od średniowiecza aż do 1946 r. nosiło nazwę Frankenstein. W 1606 r. wybuchła tu epidemia dżumy, w której zginęła 1/3 mieszkańców. Oskarżono grabarzy o celowe rozsiewanie zarazy – zostali spaleni na stosie. Dwieście lat później Mary Shelley nadała swojemu bohaterowi nazwisko Frankenstein, co wielu badaczy wiąże z historią miasta.

Prócz zamku warto będąc na miejscu zobaczyć neogotycki ratusz zbudowany w latach 1862–1864, zaprojektowana przez Alexisa Langera. Ma 72-metrową wieżę z zegarem i strzelistym hełmem, dominującą nad rynkiem. To już szósta budowla w tym miejscu – wcześniejsze ratusze niszczyły pożary i wojny. Dziś mieści się tu Urząd Stanu Cywilnego i Biblioteka Publiczna.

Krzywa Wieża powstała około 1413 roku jako czworoboczna dzwonnica. Ma 34 metry wysokości i odchyla się od pionu o 2,14 m, co czyni ją najbardziej krzywą wieżą w Polsce. Początkowo pełniła funkcję dzwonnicy kościoła św. Anny, dziś jest punktem widokowym i mieści wystawę „Średniowieczna Izba Tortur”.

Kościół św. Anny to gotycka świątynia zbudowana w 1415 r., stojąca tuż obok Krzywej Wieży. Wnętrze kryje cenne zabytki: gotycką pietę, ambonę z alabastrowymi płaskorzeźbami, nagrobek księcia Karola I i Anny, a także epitafium wnuka Wita Stwosza. Mimo przebudów zachowała oryginalną gotycką bryłę.