BİREYSEL SUNUM Pazar | Saat |

Bütüncül Psikoterapiye Kültürel Bir Boyuttan Bakış
(Bütüncül Psikoterapide Kültürel Yapıyı Anlamak: Etkili Uygulama İçin
Gerekli Bir Paradigma)
Tahir Özakkaş
Tahir Özakkaş
Özet
Psikoterapi tarihsel olarak Batı toplumlarında gelişmiş ve bireysellik ve özerklik değerlerine öncelik
vermiştir. Klasik psikanalizden ilişkisel ve öznelerarası yaklaşımlara kadar uzanan dinamik teoriler klinik
uygulamaları şekillendirmişlerdir. Ancak, aile, topluluk ve manevi bağların merkezi bir rol oynadığı
Türkiye ve Anadolu gibi kültürlerde uygulandıklarında, bu teorilerin anlamı ve uygulanabilirliği önemli
dönüşümler geçirmektedir.
Bu sunum, bütüncül psikoterapinin temel ve vazgeçilmez bir unsuru olarak kültürel boyutu savunmaktadır.
Derrida (yapısöküm), Merleau-Ponty (somutlaşmış fenomenoloji) ve Foucault (iktidar-bilgi) gibi felsefi
bakış açıları aracılığıyla Batı modellerinin evrenselci varsayımlarını yapısöküme tabi tutacağız. Klinik
örnekler, depresyon, aktarım ve travmadaki kültürel farklılıkları gösterecektir. Anadolu bağlamında, depresyon
genellikle aidiyet kaybı olarak yaşanır, aktarım ebeveyn figürlerinin ötesine geçerek toplumsal ve
dini otoriteleri de kapsar ve travma kolektif olarak yaşanır.
Biz, bütüncül psikoterapinin – ister eklektik, ister ortak faktörler, ister asimilatif, ister teorik bütünleşme
yoluyla olsun – kültürel açıdan duyarlı bir uygulama için en uygun ve ahlâki açıdan gerekli çerçeveyi sağladığı
sonucuna varıyoruz. Etkili bir terapi, sadece teknik bütünleşmeyi değil, aynı zamanda teorilerimizin
derin, felsefi ve kültürel bir yeniden formülasyonunu da gerektirir.
Anahtar Kelimeler: bütüncül psikoterapi, dinamik psikoterapi, kültür, Türkiye, kültürel duyarlılık, felsefe,
yapısöküm, fenomenoloji
1. Giriş
Psikoterapi, 20. yüzyılın başlarında Batı Avrupa’da doğmuş ve özellikle Freud’un psikanaliziyle sistematik
bir kuramsal yapı kazanmıştır. Ancak zamanla, farklı ekoller ortaya çıkmış ve her biri insan ruhsallığını
farklı bir kavramsal çerçeveden açıklamaya çalışmıştır. Davranışçı, bilişsel, dinamik ve varoluşsal
yaklaşımlar, psikoterapi tarihinde dört ana akım olarak öne çıkmıştır. Bu ekollerin çoğu, Batı kültürünün
bireyci değerleri üzerine kurulmuştur. Dolayısıyla, Batı dışı toplumlarda bu kuramların uygulanışı, çoğu
zaman doğrudan aktarım yerine kültürel uyarlamalar gerektirmiştir (Akhtar, 2019).
1131
Türkiye ve Anadolu toplumları, tarihsel ve sosyo-kültürel bağlamları nedeniyle psikoterapi için özgün
bir zemin sunar. Aile, topluluk ve manevi aidiyet değerleri, bireysel özerklikten çok daha ön plandadır. Dolayısıyla,
depresyon, kaygı ya da kişilik bozuklukları gibi klinik tabloların ifadesi, Batı’daki örneklerden
farklıdır. Örneğin, Batı’da depresyon çoğunlukla bireysel başarısızlık veya narsisistik kırılma bağlamında
yaşanırken, Anadolu’da bu durum aileden veya topluluktan kopuşla deneyimlenir (Poyrazli, Doğan & Eskin,
2013). Bu farklılıklar, psikoterapide kültürel duyarlılığın kaçınılmaz bir gereklilik olduğunu gösterir.
Dinamik kuramlar, psikoterapinin kültürel bağlamda yeniden düşünülmesi açısından özel bir öneme
sahiptir. Klasik psikanalizden aktarım odaklı terapiye, Masterson’ın terk depresyonu kuramından Kohut’un
kendilik psikolojisine, ilişkisel psikanalizden öznelerarası alan kuramına kadar pek çok yönelim, insanın
gelişimsel, ilişkisel ve kültürel bağlamlarda nasıl şekillendiğini açıklamaya çalışır. Ancak bu kuramların
büyük bölümü Batı kültüründe geliştirilmiş ve evrensel doğrular olarak aktarılmıştır. Türkiye gibi kolektif
değerlerin güçlü olduğu toplumlarda, bu kuramların doğrudan aktarılması çoğu zaman yetersiz kalır; kültüre
duyarlı bir yeniden okuma gerektirir (Özdemir, 2024).
Türkiye’de psikoterapi uygulayıcıları için bu durum daha da kritiktir. Çünkü Batı’dan ithal edilen kuramlar,
Anadolu’nun kültürel değerleriyle birleştiğinde farklı klinik manzaralar ortaya çıkar. Örneğin, danışanın
kendilik nesneleri yalnızca ebeveynlerle sınırlı kalmayıp, dini liderler, akrabalar ve geniş topluluk
figürlerini de kapsar. Bu da terapistin kültüre duyarlı bir yaklaşım geliştirmesini zorunlu kılar (Bozdemir,
2021).