اولین حضور آریایی ها در ایران | حامد وحدتی نسب و مهرداد ملک زاده در گفتگو با رسانه پارسی

جهت حمایت مالی از رسانه پارسی در لینک زیر کلیک کنید.
https://hamibash.com/parsilive

در این برنامه‌ی ویژه، با اجرای عباس سوری و گفتگوی تخصصی با دکتر حامد وحدتی‌نسب (باستان‌شناس و متخصص دوران پیش‌ازتاریخ) و دکتر مهرداد ملک‌زاده (باستان‌شناس و پژوهشگر تاریخ تمدن)، به یکی از مهم‌ترین و پرچالش‌ترین پرسش‌های تاریخ ایران می‌پردازیم:

این منابع به بحث پیچیده و *چند وجهی هویت آریایی در ایران* می‌پردازند. نویسندگان *ورود اقوام آریایی* به فلات ایران را بررسی می‌کنند و بر *تداوم حضور انسانی* در این سرزمین پیش از ورود آنها تأکید دارند. آنها از منظر *باستان‌شناسی، زبان‌شناسی، و به‌ویژه ژنتیک**، **بررسی‌های علمی* را در برابر *تصورات رایج و سوءتفاهم‌های تاریخی* قرار می‌دهند. هدف اصلی، *تفکیک واقعیات علمی از احساسات‌گرایی و تفاخر نژادی* است و به این موضوع می‌پردازد که *چگونه میراث زیستی، فرهنگی و زبانی* ایرانیان *فراتر از یک هویت واحد* است و *تعامل پیچیده اقوام و رویدادهای تاریخی* آن را شکل داده است.

گاه‌شمار رویدادهای اصلی
حدود 2 میلیون سال پیش: قدیمی‌ترین شواهد حضور انسان در ایران، که در غار قهلکرد (آوج، قزوین) یافت شده و به حدود 45 هزار سال پیش می‌رسد.
حدود 8 تا 9 هزار سال پیش (دوران روستانشینی): حضور گسترده انسان‌ها در جای‌جای فلات ایران، با صدها و هزاران تپه باستانی که نشان‌دهنده تداوم سکونت است. این دوران شامل کشاورزان، دامپروران و سفالگران ماهری بوده است.
حدود 4 تا 5 هزار سال پیش (آغاز شهرنشینی): تداوم حضور انسان‌ها در ایران، با جوامع پیچیده‌تر و آغاز شهرنشینی. در این دوره، محوطه‌های باستانی مانند تپه سیلک، حسار، حسنلو، چقامیش، چغابنود، شهر سوخته و کنار صندل وجود داشته‌اند.
حدود 3100-3200 تا 3000 سال پیش: فروپاشی بزرگ فرهنگی و جمعیتی در مرکز فلات ایران، به دلیل عدم وجود کشش زیست‌محیطی کافی (مانند رودخانه‌های دائمی). بسیاری از محوطه‌ها مانند سیلک متروک شده‌اند. این دوره با "فروپاشی عصر مفرغ" (Bronze Age Collapse) همزمان است.
حدود 1500 سال پیش تا 1250 سال پیش (عصر آهن 2): ورود اقوام "آریایی" (مادها و پارس‌ها) به ایران، از شمال دریای کاسپین و آسیای میانه (فرهنگ آندرونو). این مهاجرت به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش دبی رود ولگا بوده است. این اقوام رمه‌دار بوده‌اند و به دنبال مرتع می‌گشتند.
حدود 520 سال پیش از میلاد: دوران داریوش بزرگ، که خود را آریایی می‌خواند. در این زمان، موج اصلی مهاجرت آریایی‌ها به اتمام رسیده بود و داریوش، با وجود زبان و پوشش ایلامی، خود را از نسل آریایی‌ها می‌دانست.
اواسط قرن بیستم میلادی: سوءاستفاده گسترده از واژه "آریایی" در جنگ جهانی دوم و وقوع هولوکاست.

دکتر حامد وحدتی نسب: انسان‌شناس و باستان‌شناس. تخصص او در دوره پیش از تاریخ ایران (قبل از روستانشینی، یعنی دوران شکار و گردآوری) است. او بر قدمت حضور انسان در ایران و پیوستگی ژنتیکی مردمان فلات ایران (ایران‌زمینی‌ها) تاکید دارد و معتقد است که مفهوم نژادی "آریایی" موجب تفاخر نیست و سوءاستفاده‌های تاریخی از آن شده است.
دکتر مهرداد ملک‌زاده: باستان‌شناس. تخصص او در دوره ماد است. او بر سوءاستفاده از واژه "آریا" در طول تاریخ و محدودیت معنایی این اصطلاح از منظر علمی (تاریخ و زبان‌شناسی) تاکید می‌کند. او همچنین به "چراغ قوه بین‌النهرینی" اشاره می‌کند که اطلاعات ما را از اقوام غربی زاگرس بیشتر می‌کند.
سر ویلیام جونز: قاضی دادگاه در کلکته در قرن هجدهم. او اولین کسی است که متوجه شباهت‌های زبانی بین سانسکریت و برخی زبان‌های جنوب غرب آسیا شد و جرقه بحث "آریایی" از نظر زبان‌شناسی را زد.
دیاکوف: نویسنده کتاب "تاریخ ماد". او بیان می‌کند که هیچ واژه باستانی‌ای به اندازه "آریا" مورد سوءاستفاده قرار نگرفته است.
داریوش بزرگ: پادشاه هخامنشی (حدود 520 سال پیش از میلاد). او خود را آریایی می‌خوانده است. دکتر وحدتی نسب با استناد به اینکه داریوش از نظر ژنتیکی احتمالا شباهت زیادی به ایلامی‌ها داشته و حتی برخی نمادهای ایلامی را به کار می‌برده، این ادعای خودخوانده را تفسیر می‌کند.
کامیار عبدی: باستان‌شناس.
دکتر صادق ملک شمیرزادی (زنده یاد): باستان‌شناس.
حمید ولی‌پور: باستان‌شناس.
عباس علی‌زاده: باستان‌شناس.
انوبانی‌نی: پادشاه لولویی (حدود 2300-2400 سال پیش از میلاد). سنگ‌نوشته او در سرپل ذهاب نشان‌دهنده حضور و تمدن اقوام بومی در زاگرس است، هرچند اطلاعات ما از ساختار اجتماعی آن‌ها اندک است.
چایلد و کالین رینفرو: باستان‌شناسان برجسته جهانی که در مطالعات مربوط به فرهنگ‌های اولیه و مهاجرت‌ها، از جمله "آریایی‌ها"، نقش داشته‌اند.
جمشید: شخصیت اسطوره‌ای در اوستا. در متن‌های اوستایی (از جمله وندادید)، به گسترش سرزمین‌های آریایی توسط جمشید اشاره شده است که به عنوان شاهدی بر مهاجرت و جابه‌جایی آریایی‌ها تلقی می‌شود.
مفاهیم مهم:
ایران‌زمینیان: اشاره به مردمان بومی و ساکن فلات ایران پیش از ورود اقوام آریایی.
تنه زیستی: مفهوم ژنتیکی که نشان‌دهنده تداوم و حفظ بخش عمده‌ای از ژنوم مردمان ایران‌زمین در طول هزاران سال است، با وجود ورود و خروج جمعیت‌های جدید.
کشش زیست‌محیطی: مفهومی که به قابلیت یک منطقه برای پذیرش و حمایت از جمعیت انسانی اشاره دارد. خشکی و عدم وجود رودخانه‌های بزرگ در فلات مرکزی ایران به عنوان عامل مهمی در فروپاشی‌های جمعیتی ذکر شده است.
موجبیت جغرافیایی تاریخ ایران: ایده‌ای که مهاجرت‌های بزرگ قومی (مانند آریایی‌ها یا اعراب) را نه صرفاً یک انتخاب، بلکه نتیجه جوشش جمعیت و کمبود منابع در مناطق مبدا می‌داند.
شهر (در مفهوم مدیترانه‌ای): اشاره به فقدان شهرهای بزرگ با تعاریف کلاسیک در فلات ایران در دوران باستان، به دلیل محدودیت‌های زیست‌محیطی.
سانتیمانتالیسم: احساسات‌گرایی افراطی که می‌تواند مانع نگاه علمی به تاریخ و هویت شود.