Alexander Comitas: Sacrum Sacramentum, for fanfare orchestra

A Fantasy on Gregorian melodies, performed by Koninklijke Fanfare Philharmonie from the Dutch town Leende, conducted by Bram Sniekers, during the WMC 2005 in Kerkrade, Holland..
00:07 I. Mirabilia Opera Tua, Domine
06:33 II. O Sacrum Convivium
10:00 III. O Magnum Mysterium
13:48 IV. Beatus Ille Servus

For Dutch readers:
Sacrum Sacramentum (het Heilig Sacrament) werd geschreven op verzoek van Fanfareorkest 'De Vooruitgang' uit Stiphout. Uitgangspunt is de Middeleeuwse legende 'Boer Jan Balloys en het mirakel van 1342', een verhaal dat ik, naar analogie van het bijbelboek Job, heb ingebed in het kader van een weddenschap tussen God en de duivel. De compositie bestaat uit vier delen, die in elkaar over gaan. Elk van de delen draagt de titel van de Gregoriaanse melodie die in het betreffende deel centraal staat, zowel in muzikaal als ook in programmatisch opzicht. Een overzicht:

I. Mirabilia Opera Tua, Domine (Wonderbaarlijk zijn uw werken, Heer)

De engelen in de hemel zingen God lof toe. De Gregoriaanse melodie Mirabilia Opera Tua, Domine opent het werk, en duikt in allerlei varianten steeds opnieuw op in de muziek. Plotseling verschijnt de Satan ten tonele. Hij is gekomen met een voorstel voor een weddenschap. Hij wil het Godsvertrouwen van de katholieken op de proef stellen. Daartoe wil hij de kerk in brand steken van een willekeurig katholiek dorpje. Als, zo stelt hij, het geloof van de plaatselijke pastoor sterk genoeg is, zal deze het Heilig Sacrament uit de vlammen willen redden. De Satan durft evenwel te wedden dat dit Sacrament een dergelijke test niet zal overleven. De Heer voelt er wel voor de weddenschap aan te nemen. Samen komen ze het volgende overeen: mocht de Satan gelijk krijgen, dan mag hij gedurende 275 jaar de heerschappij voeren over het betreffende dorpje. Mocht het Heilig Sacrament evenwel gered worden, dan zal deze plaats gedurende die tijd een bedevaartsoord worden en zullen er vele wonderbaarlijke genezingen en duiveluitdrijvingen plaatsvinden. De Satan vertrekt, en de engelen hervatten hun lofzang.

II. O Sacrum Convivium (O Heilige Mis)

De Gregoriaanse melodie O sacrum convivium in quo Christus sumitur (O heilige mis waarin Christus wordt opgenomen), waarmee dit deel begint, kan gezien worden als symbool staand voor het Rooms Katholicisme als geheel. De muziek beschrijft een vredig Middeleeuws dorpstafereel. Op een akker naast de dorpskerk, die zich aan de rand van het dorp bevindt, is een boer bezig met ploegen.

III. O Magnum Misterium (O Groot Mysterie)

Onverwachts pakken zich inktzwarte wolken samen. De boer is door het plotselinge onweer totaal verrast. Nog met de ploeg in de hand ziet hij hoe de kerk door de bliksem wordt getroffen, en hoe de vlammen om zich heen grijpen. Onmiddellijk rent hij naar de kerk toe. Daar komt ook de pastoor al aangesneld. De boer roept hem toe dat hij het Heilig Sacrament moet gaan redden. Maar de kerk staat inmiddels in lichterlaaie en de pastoor aarzelt. 'Meneer pastoor, als ik uw macht had, zou ik het Heilig Sacrament niet zomaar laten verbranden!', dringt de boer aan. 'Mijn macht, wat moet ik daarmee?', jammert de pastoor in paniek. 'Neem jij mijn macht maar! Je mag 'm hebben!' Het onweer stopt abrupt, als de boer naar de brandende kerkdeur toe loopt en deze opent. De vlammen slaan door de open deur naar buiten toe, maar evengoed stapt hij resoluut naar binnen. De omstanders zijn er getuige van hoe de vlammen binnenin de kerk uiteenwijken om hem doorgang te verlenen. Hij verdwijnt uit het zicht, en de bevolking houdt haar adem in. Maar al gauw gaan de vlammen opnieuw uiteen, en de boer komt weer te voorschijn, ongedeerd, met het Heilig Sacrament in zijn handen. De Gregoriaanse melodie O Magnum Misterium weerklinkt triomfantelijk, nu uitgebreid met Et Admirabile Sacramentum. De Satan is woedend. 'Dat is oneerlijk!', schreeuwt hij. 'De pastoor was te bang, precies wat ik had voorspeld!'. 'Begin jij tegen mij alsjeblieft niet over oneerlijk!', dient God hem van repliek. 'Het Heilig Sacrament is gered, en dat was de inzet van de weddenschap.'

IV. Beatus Ille Servus (Gezegend zij die dienaar)

Dit deel is voornamelijk een lofzang, en je zou het een 'Epiloog in de Hemel' kunnen noemen. Het begint rustig met de Gregoriaanse melodie Beatus ille servus, quem cum venerit dominus eius, et pulsaverit ianuam, invenerit vigilantem (Gezegend die dienaar, die zijn Heer, wanneer Hij komt, en aan de deur klopt, waakzaam aantreft). Even later komt de Mirabilia Opera Tua melodie erbij: de engelen prijzen in hun lofzangen zowel de boer als de Heer. En weer even later komt de O Sacrum Convivium melodie glorieus terug: ook het katholieke dorp, dat nu immers gedurende 275 jaar een beroemd bedevaartsoord zal worden, verdient lof. Nog heel even horen we de duivel tandenknarsen, en dan eindigt het werk in jubelstemming, waarbij de beginmotieven van de bovengenoemde melodieën nog éénmaal de revue passeren.