बाजार : १३: लेखक : जयवंत दळवी : परिस्थितीने त्रस्त झालेल्या कोकणी मुलाची एक हृदयस्पर्शी कहाणी

namaskar ,बोलती पुस्तके आपल्यासाठी घेऊन आले आहे ज्येष्ठ साहित्यिक जीवंत दळवी यांची लोकप्रिय कादंबरी 'बाजार' मधील तेरावे प्रकरण. या भागाची सुरुवात वामन नावाच्या एका गूढ व्यक्तिरेखेच्या परिचयाने होते, जो त्याच्या अनोख्या पद्धतीने जगाशी संवाद साधतो आणि त्याचे एक वेगळेच जग कथेसमोर उभे करतो.

कथेच्या सुरुवातीला वामन एका खोक्यावर बसलेला दिसतो, त्याच्या हातात फिरकीची पकड असते आणि तो चावी घासण्याचे काम करत असतो. तो सहसा डोके वर करून पाहत नाही, परंतु एखादा ग्राहक आल्यास तो आपल्या लालभडक डोळ्यांनी एक कटाक्ष टाकून पुन्हा आपल्या कामात मग्न होतो. एका चावीचे अडीच रुपये आकारणारा वामन ग्राहकांशी फारसा संवाद साधत नाही, केवळ 'अडीच रुपये' इतकेच सांगून पुन्हा मान खाली घालतो. घासाघीस करणाऱ्या ग्राहकांना तो "अरे देव जी, आज हाताखाली घेतलेली नाही चावी" अशा तुटक उत्तराने परतवून लावतो, ज्यामुळे त्याच्या स्वभावातील अलिप्तता आणि व्यवहारातील निर्विकारपणा स्पष्ट दिसतो. वामनचे हे शांत, गंभीर आणि संवादाचा अभाव असलेले व्यक्तिमत्व त्याच्या एकटेपणाची, थकव्याची किंवा कदाचित एखाद्या खोलवर दडलेल्या दुःखाची जाणीव करून देते, जणू काही त्याला बाहेरील जगाशी फारसे देणेघेणे नाही. त्याच्या डोळ्यांतील लालसरपणा त्याच्या मनात दडलेली निराशा किंवा वैफल्याची भावना दर्शवतो.

हे प्रसंग बाजारासारख्या एका सार्वजनिक ठिकाणी घडतात, जिथे वामन आपल्या लहानशा जागेत बसून चावी घासण्याचे काम करतो. त्याच्या अस्तित्वामुळे या गर्दीच्या ठिकाणीही एक प्रकारची उदासी आणि गंभीरपणा जाणवतो. कथेतील भावनिक सूर सुरुवातीला काहीसा उदासीन, तणावपूर्ण आणि निरीह वाटतो, जो वामनच्या व्यक्तिमत्त्वातून अधिक गडद होतो. वामन आणि ग्राहक यांच्यातील संबंध निव्वळ व्यावसायिक असून, त्यात कोणतीही भावनिक गुंफण नाही. वामन ग्राहकांपासून स्वतःला दूर ठेवतो, ज्यामुळे त्यांच्यातील अंतर अधिक वाढते आणि एक प्रकारचा तणावपूर्ण संवादहीनता दिसून येते. या प्रारंभिक भागातून थेट कोणताही नैतिक संदेश मिळत नसला तरी, व्यक्तीच्या बाह्य वर्तनातून त्याचे आंतरिक दुःख आणि जगाशी असलेले त्याचे तुटलेले नाते कसे प्रकट होते, हे यातून सूचित होते. अलिप्तता, आर्थिक व्यवहार, संघर्ष, एकाकीपण, व्यावसायिकता, संवादाचा अभाव आणि कठोरता यांसारख्या प्रमुख संकल्पनांवर हा भाग प्रकाश टाकतो.