ประเพณีปอยข้าวสังฆ์ ประเพณีไทยล้านนา

ประเพณีปอยข้าวสังฆ์ ประเพณีไทยล้านนา..วันนี้ที่นี่ชุมชนบ้านป่าตึง หมู่ที่ 8 ต.ป่าตึง อ.แม่จัน จ.เชียงราย...ได้มีงานบุญประเพณีล้าน ทำบุญทานไปหาแม่อุ้ยบาง จินดาธรรม อายา 95 ปี ที่ได้เสียชีวิตไปแล้ว นับ 100 วัน ชาวบ้านและญาติพี่น้องจากทั้งใกล้และไกลได้มาร่มทำบุญอุทิศกุศลไปหาแม่อุ้ยบางกันอย่างคับคั่ง คึกคัก

ภาษาล้านนา คำว่า “ปอย” หมายถึง งานบุญประเพณี ที่มีผู้คนมาชุมนุมกันเป็นจำนวนมาก ส่วนคำว่า “ข้าวสังฆ์” หมายถึง เครื่องอุปโภคบริโภคสำหรับถวายพระสงฆ์ เพื่ออุทิศส่วนกุศลแด่ผู้วายชนม์

นอกจากพิธีสวดหรือแสดงพระธรรมเทศนาจะจัดพิธีทานทีหลังเมื่อเจ้าภาพพร้อม ถ้าเทียบกับภาคกลางก็เช่นเดียวกับพิธีทำบุญร้อยวันให้ผู้ตายนั่นเอง การจัดปอยเข้าสังฆ์ เจ้าภาพจัดเตรียมเครื่องปัจจัยไทยทานตามกุศลเจตนา และความเชื่อ ซึ่งนิยมทำเป็นบ้านจำลอง มีเครื่องใช้ครบถ้วน ทั้งที่นอนหมอนมุ้งถ้วยชามเสื้อผ้ารองเท้าแว่นหวีและมีเครื่องบริโภคคือข้าวน้ำและอาหารตลอดจนหมากเมี่ยงพลูบุหรี่ต่าง ๆ โดยครบถ้วน..

เป็นที่น่าเสียดาย ประเพณี บางอย่างของท้องถิ่นกำลังจะเริ่มถูกลืม คือ ประเพณี ปอยข้าวสังฆ์ ในล้านนา หรือภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย ปอยข้าวสังฆ์ คือ งานทำบุญอุทิศให้กับผู้ตายมีลัษณะงานรื่นเริงอยู่บ้างคือมีมหรสพฉลอง ได้แก่ ซอพื้นเมืองมาสมโภชในวันแต่งดาหรือวันเตรียมถวายทานแก่พระสงฆ์ ประเพณีการทำบุญ ปอยข้าวสังฆ์ตั้งแต่โบราณมีจุดประสงค์เพื่ออุทิศให้แก่คนที่ตาย บิดา มารดา หรือ ญาติผู้ล่วงลับ คล้ายกับประเพณีบุญแจกข้าวของภาคอีสาน ลูกหลานกลัวว่าวิญญาณจะไม่มีความสุข ผู้ที่ยังอยู่ เช่น วิถีสังคมกับประเพณีของชาวพุทธ

ในการแต่งดาเครื่องทำบุญปอยข้าวสังฆ์ญาติของผู้ตายจะสร้างบ้านเรือนคนล้านนาเรียกว่า เฮือนน้อยจำลองหลังเล็กๆใส่สิ่งของเครื่องใช้ในครัวเรือนทุกอย่างถ้าคนตายเป็นผู้หญิงจะเพิ่มกระจก หวีแป้ง น้ำหอม เครื่องสำอางอีกด้วย เพื่อประสงค์ให้ผู้ตายได้อยู่ได้ใช้ในสัมปรายภพ ชาวบ้าน

บางหมู่บ้านจะสร้างเรือสำเภาจำลองอีก ๑ ลำใส่เครื่องมือจับปลาทุกชนิดเพื่อให้วิญญาณของคนตาย ได้ใช้เป็นพาหนะข้ามมหาสมุทร คือ โอฆสงสาร และในระหว่างข้ามมหาสมุทรจะได้ใช้เครื่องมือนั้นจับ ปลากินเป็นอาหาร..

ตาน หมายถึง การถวายทาน ตานเฮือนน้อยหรือปอยข้าวสังฆ์ หมายถึง การทำบุญอุทิศให้แก่ ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว โดยการสร้างบ้านจำลองหลังเล็กๆไปให้เป็นความเชื่อของคนไทยภาคเหนือกลัวว่า คนเมื่อตายไปแล้วอาจจะตกทุกข์ได้ยากอดอยากหรือได้รับทุกข์เวทนาดังนั้น ญาติพี่น้องหรือบิดามารดา

เจ้าภาพได้สร้างเรือสำเภาทองคำ หรือ ทางเหนือเรียกว่า “เฮือสะเปาคำ” จึงได้ทำบุญโดยการตานเฮือสะเปาคำไปให้
องค์ประกอบของเฮือสะเปาคำ ของใช้ทั้งหลายคิดว่า ผู้ล่วงลับ เคยใช้หรือนำไปใช้เช่นจำเป็น ได้แก่ เสื้อผ้าเครื่องนุ่งถ้าทำบุญถึงผู้ชายก็จะมี เครื่องแต่งกายของผู้ชายซึ่งตอนที่ผู้ตายมีชีวิตอยู่นั้นเขาชอบสวมใส่นอกจากนี้ก็มีมุ้ง หมอน เสื่อผ้าห่ม รองเท้า และของใช้ที่เกี่ยวกับครอบครัว เช่น ถ้วย จาน ช้อน ขวดน้ำกาต้มน้ำกระติกน้ำ ฯลฯ

วันทำบุญเช้าวันนี้ เจ้าภาพจะนิมนต์พระสงฆ์จำนวนตั้งแต่ ๔ รูปขึ้นไป นิมนต์มาที่บ้าน ....แต่ก่อนที่จะเริ่มพิธีกรรม ได้มีการทำบุญตักบาตรแด่พระสงฆ์ วัดนี้ชาวบ้านได้มีโอกาส ได้ใส่บาตรแด่เจ้าอาวาสวัดจากวัดถ้ำอาชาทอง อ.แม่จัน จ.เชียงราย ซึ่งได้มาร่วมบำเพ็ญกุศลในวันนี้ด้วย...

เมื่อพร้อมแล้วมีการไหว้พระ สมาทานศีล จากนั้นอาจารย์วัดกล่าวคำโอกาสถวายเรือนหรือเรือสำเภา เมื่อจบแล้วถวาย “ข้าวสังฆ์” (สังฆทาน) แด่พระสงฆ์จึงเรียกรวมกันว่า “ปอยข้าวสังฆ์”
พิธีกรรม จะมีการจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย อาราธนาศีล อาราธนาธรรมและฟังธรรม เมื่อพระเทศน์จบแล้วอาจารย์จะทำพิธีขมาครัวทาน จบแล้วโอกาสเวนทาน โดยเริ่มจากอัญเชิญเทวดา ยอคุณพระรัตนตรัย ปรารภเหตุในการร ร่วมทำบุญแล้วอุทิศส ส่วนกุศลโดยต้องระบุชื่อของบุคคลให้ ถูกต้องชัดเจน จบลงด้วยการอวยพรแก่เจ้าภาพ จากนั้นจึงถวายไทยทานแด่พระสงฆ์พระสงฆ์อนุโมทนา และให้พรเป็นอันจบพิธี

การทำบุญปอยข้าวสังฆ์เจ้าภาพจะจัดหาดนตรีพื้นเมืองมาแสดงในตอนกลางวันหรือคืน และ นิยมจ้างช่างซอมาแสดงตอนกลางวัน เพื่อต้อนรับชาวบ้านที่มาร่วมทำบุญ เรียกว่า “ปอย” หมายถึง การรื่นเริง...