Cennetten Yeryüzüne İnme Ayetleri İtibarıyla Ahlâk Tecrübesinin Kuruluşu - Ayhan Çitil

İLEM (İlmî Etüdler Derneği) ve İLKE (İlim Kültür Eğitim Derneği) ortaklığında yürütülen “İslam Ahlâk Düşüncesi Projesi” kapsamında “Ahlâkın Temeli Üzerine Konuşmalar” dizisinin dokuzuncusu 21 Mayıs Çarşamba 18.00’de İSAM Konferans Salonu’nda 29 Mayıs Üniversitesi Felsefe Bölümü’nden Yrd. Doç. Dr. Ayhan Çitil’in “Cennetten Yeryüzüne İnme Ayetleri İtibarıyla Ahlâk Tecrübesinin Kuruluşu” başlıklı konuşmasıyla devam ediyor.
İnsan davranışlarına yönelik çağdaş bilimsel araştırmalarda doğalcı, pragmatist ve toplumsal inşacı bakış açılarının ağırlığı gittikçe artmaktadır. Bu bakış açılarına göre ahlâk tecrübesi, etolojinin, antropolojinin ve/veya sosyolojinin sınırları içerisinde ve herhangi bir metafiziksel zemine gönderme yapmaksızın temellendirilebilmelidir. Bir başka ifadeyle tecrübesi ve fiilleri çözümlenecek olan insan, yeryüzündeki diğer varolanlardan (yeryüzünde varolması itibariyle) herhangi bir farklılığa sahip değilmişçesine ele alınabilmelidir.
Bilimsel araştırma bakış açısının insan tecrübesini anlamlandırmakta yetersiz olduğunu düşünen, genelde fenomenolojik bir anlayışa dayalı ahlâk anlayışları ise, ahlâkı, insan tecrübesinin kuruluşunda başkasının indirgenemezliğine veya başkasının önceliğine dayandırma eğilimindedirler.
Söz konusu bu yaklaşımlar Batı Metafiziğinin son yüzyıllarda safha safha eleştirilmesinden neşet etmiştir. Eleştirilerin hedefi olan bu metafiziksel bakış açısına göre ise insanın ayırt edici özelliği akla sahip olmasıdır. Akıl insan ruhuna mahsus bir meleke olarak insana kendiliğinden faal olma, kendi faaliyeti ile varlık kazanma veya kendini özgür bir neden olarak düşünebilme imkânını sağladığı ölçüde ahlâk tecrübesinin zemininde yer almaktadır.
“İslamî” sıfatıyla anılabilecek bir ahlâk anlayışı yukarıdaki bu bakış açılarından herhangi biriyle tutarlı olabilir mi? Konuşmada bu soru Hz. Adem’in cennetten yeryüzüne inişini tasvir eden ayetler çerçevesinde eleştirel bir biçimde ele alınacaktır.