RYDWANY ŚMIERCI — Broń, która zmieniła wojny na kresach

W drugiej połowie XV wieku ziemie południowo-wschodnie Rzeczypospolitej były regularnie pustoszone przez tatarskie najazdy. W odpowiedzi narodziła się idea mobilnej fortecy – taboru wozów bojowych, który mógł stawić czoła koczownikom na otwartym stepie. Te „rydwany śmierci”, złożone z okutych żelazem wozów połączonych łańcuchami, pozwalały niewielkim oddziałom polskim i ruskim bronić się przeciw tysiącom jeźdźców. Każdy wóz miał własną załogę, zapasy amunicji i strzelnice dla rusznic oraz hakownic. Taktyka polegała na tworzeniu ruchomej fortecy zdolnej prowadzić ogień krzyżowy, a następnie przechodzić do kontrataku. Z czasem, w epoce Stefana Batorego i Jana Zamoyskiego, rydwany śmierci osiągnęły pełnię rozwoju – powstały zorganizowane tabory batorskie, które mogły w ciągu godziny utworzyć fortecę obronną o długości półtora kilometra. Podczas kampanii mołdawskiej w 1578 roku oraz w walkach pod Buczaczem i Chocimiem udowodniły swoją skuteczność przeciwko Tatarom i Turkom. Dopiero w XVII wieku, wraz ze wzrostem znaczenia husarii, piechoty i artylerii, tabory bojowe ustąpiły miejsca nowym formacjom, lecz ich dziedzictwo przetrwało w polskiej tradycji wojskowej, a ich koncepcja wpłynęła na rozwój fortec polowych, obozów wojennych i nawet wozów bojowych w nowożytnych armiach. Rydwany śmierci pozostały symbolem pomysłowości i odwagi pogranicza – dowodem, że polska sztuka wojenna potrafiła łączyć prostotę z genialną skutecznością.

Źródła:

Jan Długosz — Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, tom 12, wyd. Kraków, 1878.

Archiwum Zamku w Kamieńcu Podolskim, dokument z 1482 roku (nakaz starosty Jana z Buczacza).

Kronika Podolska, rękopis z 1512 roku, Archiwum Państwowe we Lwowie.

Bernard Pretwicz — Diariusz wyprawy mołdawskiej, 1578, Biblioteka Czartoryskich, Kraków.

Marcin Bielski — Kronika wszystkiego świata, Kraków, 1564.

Józef Szymański — Historia Polski do roku 1795, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

Tadeusz Korzon — Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Warszawa, 1890.

Aleksander Jabłonowski — O taborytach i taborach w dawnej Polsce, Roczniki Towarzystwa Historycznego, Lwów, 1888.

Erik Dahlberg — Relationes bellicae, Stockholm, 1698.

Artykuł: Arsenał minionych wieków: Rydwany, „Rzecz o Historii”, 2008, historia.rp.pl.