कोकणातील पांडवकालीन मंदिर

श्री क्षेत्र कर्णेश्वर
सुवर्णकोटिकं तत्र व्ययीकृत्य महामति: शतत्रयं षष्ठयाधिकं प्रासादमेव चकार सः। तत्क्षेत्रसदृशं सर्व निर्ममे संगमेश्वरं स्वनाम्ना स्थापितं लिङं मुख्यं चात्र चकार सः

चालुक्यकालीन कर्ण राजाचा कवीं शेष यांनी संगमेश्वरं स्थानाचं असं नेमकं वर्णन केल आहे.अकराव्या शतकात निर्माण झालेले, पूर्वाभिमुख असलेले आणि संपूर्ण काळ्या पाषाणात बांधलेले हे शिवमंदिर २६ मीटर लांब आणि २३ मीटर रूंद असून दीड मीटर उंचीच्या जोत्यावर उभारले आहे. या कर्ण राजाचा आणि महाभारतातील कर्णचा काही संबंध नाही या मंदिराचे महत्त्वाचे वैशिष्ठ्य असे की त्याच्या सभामंडपात असलेले खांब, त्या खांबावर आडव्या असलेल्या तुळया आणि त्या तुळया तोलून धरण्यासाठी दाखवलेले यक्ष! खांब आणि तुळया जिथे एकमेकांना काटकोनात टेकतात त्या भागावर यक्षप्रतिमा कोरलेल्या असतात.ते यक्ष जणू काही तुळयांचा भार स्वतःच्या खांद्यावर तोलून धरत आहेत असे दाखवलेले असते. परंत् कर्णेश्वर मंदिराचे वैशिष्ठ्य असे की या ठिकाणी यक्षांच्या जागी काही देवता कोरलेल्या आहेत. गणपती, नृसिंह आणि सरस्वती यांच्या मूर्तीचे अंकन याठिकाणी केलेले दिसते. तसेच या मंदिराचे आणखी वैशिष्ट्य म्हणजे याच्या मुखमंडपाच्या (पोर्च्या) छतावर केलेले अजोड नक्षीकाम ! मुखमंडपात मध्यभागी वर्तुळाकृती घुमट कोरलेला आहे.त्याचे धगडी झुंबर निव्वळ देखणे आहे. त्याच्या खाली अष्टदिक्पाल त्यांच्या वाहनांवर बसलेले दाखवले आहेत. दरवाजावर शेषशायी विष्गू असून त्याचेवरती दशावतारांचे प्रेषणीय शिल्पांकन आहे.या दशावतारात आठवा अवतार हा कृष्णाऐवजी बलराम दाखवलेला दिसतो. मंदिरामध्ये असलेल्या गोल दगडी शिळांना 'रंगशिळा" असे म्हणतात. ज्यावर उभे राहून देवासमोर भजन, कीर्तन, प्रवचन, नृत्य, गायन आदि कला सादर केल्या जातात. या मंदिरात अशा चार रंगशिळा आहेत. या शिळा म्हणजे 'पांडवांची ताटे' आहेत अशी पूर्वापार लोकभावना आहे मात्र अशा पांडवांसंबंधीच्या दंतकथा सर्वत्र ऐकायला मिळतात. अलकनंदा आणि वरुणा या नद्यांच्या संगमावर वसलेले हे संगमेश्वर ! संगमेश्वर महात्म्य नावाचा एक प्राचीन ग्रंथ आहे. त्यात या मंदिराच्या निर्मितीची कथा येते. त्या कथेनुसार चालुकी या थनर्धारी राजाला कर्ण, नाग आणि सिंघण असे तीन पुत्र होते. यातील कर्णराजाने कोल्हापूरचे महालक्ष्मी मंदिर बांधणाऱ्या स्थपतीकडून हे मंदिर बांधून घेतले. सह्याद्री खंडात या क्षेत्राला रामक्षेत्र असे म्हटले आहे. या रामक्षेत्रात गोकर्ण, सप्तकोटीश, कुणकेश, संगमेश्वर, हरीहर आणि त्र्ंबकेश्वर ही सहा क्षेत्र विशेष श्रेत्र म्हणून सांगितली आहेत. श्री क्षेत्र कर्णेश्वर येथे माघ वद्य दशमी ते माघ अमावस्या यावेळी महाशिवरात्र उत्सव मोक्या प्रमाणात संपन्र होतो. सन २०१२ मध्य श्री कर्णेश्वर मंदिर पुरातत्व विभागाने "राज्य सरक्षित स्मारक" म्हणून जाहीर केले असून सन १९५२ पासून सदर मंदिराचे व्यवस्थापन "श्री देव कर्णेश्वर देवस्थान' या नोंदणीकृत सार्वजनिक न्यासाचे वतीने केले जात आहे. शन्दांकन ः श्री आशुतोष बापट (मंदिर स्थापत्य अभ्यासक), पुणे.

Way(Mumbai-Goa Highway)from Chiplun चिपळूण ➡️55 km, Sangameswar संगमेश्वर [शास्त्री पूल] ➡️2 Km kasaba कसबा ➡️ कर्णेश्वर मंदिर 🛕🕉

Nearest bus stop - Sangmeshwar Bus depo (5 km)
Nearest Railway Station - Sangmeshwar Railway station ( 5 km)

Origin
Music: Shenyang
Musician: Kevin MacLeod
URL: https://filmmusic.io/song/4346-shenyang
License: https://creativecommons.org/licenses/...