Symfonia Kopalni - Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu

Projekt Symfonia Kopalni został zainicjowany jako hołd dla górniczego dziedzictwa Śląska w ramach programu wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych na rzecz stymulowania ich rozwoju, realizowany w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Projekt „Symfonia Kopalni” wpisuje się w długą tradycję wykorzystywania dźwięków środowiskowych w muzyce, sięgającą średniowiecza. Już wtedy dźwięki otoczenia, takie jak dzwony kościelne czy odgłosy pracy rzemieślników, były integralną częścią życia codziennego i inspirowały twórców. Współczesne podejście do pejzażu dźwiękowego rozwijał R. Murray Schafer, podkreślając znaczenie dźwięków otoczenia jako nośników kultury i historii. Schafer wprowadził pojęcie „soundscape” (pejzażu dźwiękowego), opisując je jako akustyczną mapę danego miejsca, odzwierciedlającą zarówno jego charakter, jak i tożsamość społeczną. Według niego, każdy pejzaż dźwiękowy jest unikalny, a jego dokumentacja i twórcza reinterpretacja pomagają zachować ulotne aspekty kultury i środowiska. „Symfonia Kopalni” realizuje tę ideę, tworząc artystyczny obraz akustyczny Śląska poprzez rejestrację i transformację dźwięków kopalni w dzieło sztuki dźwiękowej.

Inicjator i właściciel: Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu

Instytucje zaangażowanie w produkcję:
miejsca premierowych prezentacji: Obiekty na Szlaku Zabytków Techniki, tj. Kopalnia Guido, Zabytkowa Kopalnia Ignacy, Stacja Biblioteka, Zabytkowa Kopalnia Srebra, Siemianowickie Centrum Kultury, Szyb Maciej
instytucje współpracujące: Kopalnia Sztuki i Akademia Sztuk Pięknych
Orkiestra Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu (dźwięki orkiestry górniczej słyszalne w utworze)
KWK Bielszowice, Szyb Gigant, Kopalnia Guido, Sztolnia Królowa Luiza (dźwięki wody słyszalne w utworze)

Osoby zaangażowane w produkcję:
autorzy kompozycji: Kompozytorzy Śląskiego Związku Chórów i Orkiestr
autor reportażu dźwiękowego stanowiącego materiał dla dzieła: Filip Hajzer
respondentki Archiwum Historii Mówionej: Marianna Zahacz, Aleksandra Bluszcz-Abdul Razak

Projekt „Symfonia Kopalni” jest głęboko zakorzeniony w dziedzictwie górniczym Śląska, zarówno materialnym, jak i niematerialnym. Region ten, będący przez stulecia sercem polskiego przemysłu wydobywczego, pozostawił trwały ślad nie tylko w krajobrazie, ale także w kulturze, tradycjach i pamięci społecznej. Górnictwo od zawsze było czymś więcej niż zawodem – stanowiło sposób życia, wokół którego kształtowały się lokalne społeczności, wartości, obrzędy i sztuka.

Dziedzictwo materialne, takie jak kopalnie, szyby, sztolnie i inne elementy infrastruktury przemysłowej, to nie tylko imponujące zabytki techniki, ale również świadectwa przeszłości, które w unikalny sposób oddają dynamikę rozwoju przemysłu i wpływ, jaki wywarł na życie mieszkańców. Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego to żywy dowód na to, jak ważne jest zachowanie tych miejsc, które stały się symbolami tożsamości regionalnej.

Równie istotne jest dziedzictwo niematerialne, które znajduje swój wyraz w języku, muzyce, pieśniach, opowieściach i wspomnieniach górników oraz ich rodzin. To właśnie dźwięki kopalni – szum maszyn, stukot narzędzi, rytmiczne brzmienia orkiestr górniczych czy nawet cisza opuszczonych szybów – składają się na unikalny pejzaż dźwiękowy, który przenika do codzienności i wypełnia życie Ślązaków. Nie bez powodu tradycje Barbórkowe oraz działalność Górniczych Orkiestr Dętych zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, co podkreśla ich wyjątkową wartość dla tożsamości narodowej i regionalnej. Te tradycje, wciąż żywe, stanowią nieoceniony fundament do tworzenia nowoczesnych produkcji artystycznych, takich jak „Symfonia Kopalni”.

„Symfonia Kopalni” to nowatorska forma ochrony i popularyzacji tego dziedzictwa. Łączy tradycję z nowoczesnością, przybliżając szerokiej publiczności – zarówno lokalnej, jak i międzynarodowej – niezwykły świat śląskich kopalni. Projekt wpisuje się również w globalne trendy wykorzystywania nowych technologii w promocji i interpretacji dziedzictwa kulturowego, takich jak digitalizacja dźwięków i wizualizacje. Stanowi tym samym ważny krok w kierunku zachowania pamięci o górnictwie dla przyszłych pokoleń, a także jego reinterpretacji w kontekście współczesnych form wyrazu artystycznego.