S Kaçmaz ve Marksizm Eleştirisi :"Marksizmin Tarihsel ve Teorik Ķör Noktaları"

İnsanbilim ve Marks
Safa Kaçmaz

Marksizm, “bugüne kadarki bütün toplumların tarihi sınıf mücadeleleri tarihidir” teziyle doğmuş, ancak 1848 Bildirisi’nden yalnızca bir yıl sonra bu cümleye “ilkel komünal toplum hariç” kaydını eklemiştir. Köleci toplumun en eski izleri (Sümer, Hammurabi) ancak MÖ 3000-2000’lere uzanır; o dönemde bile köleler bayramlarda sahipleriyle yan yana yürüyebiliyor, hatta “sen benim sahibim değilsin” diye dava açabiliyordu. Dolayısıyla Marksizmin kendi ölçütleriyle “sınıf mücadelesine dayalı tarih” 4-5 bin yılı aşmaz.

Bu sınırlama, Marksizmin insanlık tarihinin tamamına tek bir birleşik yasa sunmadığını gösterir: sınıfsız ve sınıflı dönemler farklı yasalarla işler, “tarihin motoru” değişir. Oysa 35 bin yıl önceki Lascaux mağara sanatçıları kadınlara etek çizecek kadar gelişkin bir sosyal düzen sergiler. MÖ 7500’lerde bile Mezopotamya-Anadolu-Mısır’da hâlâ yarı yerleşik avcı-toplayıcılar vardır. Günümüz Amazon, Afrika ve Avustralya yerlilerinde gözlediğimiz totemik-dinsel sosyal yasalar o dönemde de işliyordu. Üretim neredeyse yokken bu toplulukları bir arada tutan, nesiller boyu taşıyan, üretim tarzı değişse de özünü koruyan yasalar vardı ve hâlâ vardır (hiper-üretken ABD ile neredeyse üretimsiz Yeni Gine kabileleri aynı temel sosyal kurallarla yaşar).

“Sınıf” (classe) kavramı Hint kast sisteminden türemiş bir terimdir; 5 bin yıl önceki Hint toplumlarında bugünkü anlamda sınıf yoktu. Bu kavram eski topluluklara geri uygulandığında anlamsız kalır. Marksist sosyoloji de diğer ekoller gibi eski toplumu endogami/egzogami, anaerkil/babaerkil gibi yetersiz ayrımlarla açıklamak zorunda kalır.

Avrupa bilim geleneği eski insanı hep “ilkel” görür; oysa eski insanı başka tür bir yaratık saymak kendi kavrayışımızı köleleştirir. Hardt ve Negri, Marx’ın Hindistan’ı “tarihsiz, durağan, direnmeyen” bir toplum saymasını ve ancak Batı yolundan giderek ilerleyebileceğini düşünmesini ağır biçimde eleştirir. Bu, bilgi eksikliğinden çok, Avrupa-merkezci tek çizgili tarih anlayışından kaynaklanır.

Marx’ın temel eseri Kapital, kapitalist üretim tarzını incelerken tamamlanamamış bir projedir; ilkel komünal toplumun ekonomi politiği yoktur. Rusya’daki arkaik ortak mülkiyet kalıntılarını incelemeye başlayınca konunun Asya’yla sınırlı olmadığını kendisi de fark etmiştir. “Asyatik üretim tarzı” tartışması kısa sürede Afrika’ya sıçramış, sonuçta Marksist ekonomi politik eski insanın üretim ve paylaşım yasalarını açıklayamadan kapitalizm analizine başlamış, böylece tarihsel kopukluk teorisinin içine yerleşmiştir.

Kapital’de altın ve gümüşün neden değişim ölçütü olduğu sorusuna tatmin edici yanıt verilemez. Oysa Sümer-Akad toplumunda altın-gümüş doğrudan dinsel nitelikliydi (Güneş-Ay, gündüz-gece ayrımı); MÖ 2350’lerde hâlâ arpa, MÖ 2000’lerde ancak gümüş para işlevi görüyordu. Günümüz nakdi vergisinin kökeni olan ayni vergi ve “ilk ürün” sunusu, eski toplumların karşılıklı yükümlülük ve üleşim ilişkilerinin temel göstergesidir. Sunaklar, ürünün doğrudan aktarılamadığı aşamada karşılıklı borç-alacak ilişkisinin sembolik alanı haline gelmiştir.

Engels’in “Devletin, Ailenin ve Özel Mülkiyetin Kökeni” kitabı büyük ölçüde Morgan’ın özetidir; eski toplumun evrelerini çanak-çömlek teknolojisine indirger. Truva kazısını ve Homeros’un tarihsel gerçekliğini suskunlukla geçiştirir. Dönemin bilgi eksikliği bilinçli bir temkin gerektirirdi; öyle olmamıştır.

Sonuç: Avrupa kurumsal sosyolojisi ve Amerikalı görgücülüğü insanbilimi budayıp kuru ağaca çevirmiştir. Marksizm ise başlangıçta toprağı havalandırmış, ancak “bütün tarih sınıf mücadelesidir” dogması ve dinin toplumsal kökenini kavrayamaması yüzünden eski toplumların gerçek üretim-üleşim ve sosyal yasalarını ortaya koyamamış, insanlık tarihinin %90’ını açıklayamayan dar bir çerçevede kalmıştır.

#Marksizm #Marx #KarlMarx #KomünistManifesto #SınıfMücadelesi #İlkelKomünalToplum #İnsanbilim #Antropoloji #TarihFelsefesi #AvrupaMerkezcilik #AsyatikÜretimTarzi #Sümer #Mezopotamya #Lascaux #MağaraSanatı #DinVeToplum #AltınGümüş #İlkÜrünSunusu #Engels #HardtNegri #Kapital #TarihYazımı #EleştirelTeori #SosyalBilimler #Felsefe #MitolojiVeTarih #Troya #Homeros #KastSistemi #AvcıToplayıcı #Totemizm

Marksizm eleştirisi, Marx yanlışları, sınıf mücadelesi tarihi, ilkel komünal toplum, Avrupa merkezcilik, Marx Hindistan, Asyatik üretim tarzı, Sümer tabletleri, altın gümüş kökeni, dinin toplumsal kökeni, Engels Morgan, insanbilim ve Marksizm, tarih felsefesi, totemik yasalar, avcı toplayıcı toplum, Lascaux mağara sanatı, ilk ürün sunusu, vergi kökeni, Mezopotamya tarihi, kapital eleştirisi, Marksist teori eleştirisi