دیوار برلین تقسیم المان به شرق ‌غرب

۱. پیشزمینه تاریخی: چرا دیوار ساخته شد؟

پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵، آلمان شکستخورده بر اساس توافقنامه پوتسدام بین متفقین به چهار منطقه اشغالی تقسیم شد:

· منطقه آمریکایی
· منطقه بریتانیایی
· منطقه فرانسوی
· منطقه شوروی

شهر برلین که در دل منطقه شوروی قرار داشت، خود نیز به چهار بخش مشابه تقسیم شد. به تدریج، سه منطقه غربی (آمریکا، بریتانیا و فرانسه) با هم ادغام شدند و در سال ۱۹۴۹ جمهوری فدرال آلمان (آلمان غربی) با حکومتی دموکراتیک و اقتصاد بازار آزاد را تشکیل دادند. در پاسخ، شوروی نیز منطقه تحت کنترل خود را به جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) با حکومتی کمونیستی و اقتصاد سوسیالیستی تبدیل کرد.

مشکل اصلی: فرار مغزها و نیروی کار زندگی در آلمان غربی به دلیل کمکهای طرح مارشال و اقتصاد آزاد، به سرعت بهبود یافت و رفاه نسبی ایجاد شد. در مقابل، آلمان شرقی با اقتصاد متمرکز، سرکوب سیاسی و فقر دست و پنجه نرم میکرد. این اختلاف باعث شد میلیونها نفر از شهروندان آلمان شرقی (به ویژه تحصیلکردگان، متخصصان و نیروی کار جوان) از برلین شرقی به برلین غربی فرار کنند، چرا که تا قبل از ساخت دیوار، مرز بین این دو بخش باز بود. برآوردها نشان میدهد بین سالهای ۱۹۴۹ تا ۱۹۶۱، حدود ۲.۵ تا ۳ میلیون نفر (معادل nearly 15% of the entire population of East Germany) از شرق به غرب گریختند. این فرار جمعیت، حیثیت سیاسی و اقتصاد آلمان شرقی را در معرض فروپاشی کامل قرار داده بود.

---

۲. ساخت دیوار: "دیوار حافظ ضد فاشیست"

برای توقف این فرار گسترده، رهبران آلمان شرقی و اتحاد جماهیر شوروی به رهبری نیکیتا خروشچف تصمیم به بستن آخرین شکاف گرفتند.

· تاریخ: در نیمهشب ۱۳ اوت ۱۹۶۱، نیروهای نظامی آلمان شرقی به طور ناگهانی خیابانها و مرزهای برلین غربی را بستند، با سیم خاردار مسدود کردند و شروع به کشیدن دیوار کردند.
· نام اولیه: دولت آلمان شرقی این دیوار را "دیوار حافظ ضد فاشیست" (Antifaschistischer Schutzwall) نامید و ادعا کرد که برای محافظت از شهروندانش در برابر "عناصر فاشیست" غرب ساخته شده است. اما در واقع، هدف اصلی آن جلوگیری از فرار مردم خودی به غرب بود.

---

۳. ساختار و مشخصات فیزیکی: "نوار مرگ"

دیوار برلین تنها یک دیوار نبود، بلکه یک سیستم پیچیده و چندلایه از موانع بود که به تدریج تقویت شد و به یک "نوار مرگ" (Todesstreifen) تبدیل گردید.

· دیوار اصلی: به ارتفاع ۳.۶ متر (۱۲ فوت) از بتن مسلح و لولههای گرد روی آن برای جلوگیری از گیر دادن طناب.
· نوار مرگ: یک منطقه بیطرف وسیع بین دو دیوار که شامل:
· خاک نرم شده: برای نشان دادن ردپای فراریان.
· چراغهای پرنور: برای روشن کردن منطقه در شب.
· دکلهای نگهبانی: با سربازان مسلحی که دستور "تیراندازی بدون اخطار" (Schießbefehl) داشتند.
· سگهای گارد: به سیمهای کشیده شده بسته شده بودند.
· موانع ضد خودرو و خندق.
· پستهای گارد متعدد: به طور متوسط هر ۵۰۰ متر یک پست.
· طول: دیوار به طول ۱۵۵ کیلومتر دورتادور برلین غربی را احاطه کرده بود.
· گذرگاههای مرزی: تنها چند نقطه مشخص برای تردد کنترلشده وجود داشت که معروفترین آنها چکپوینت چارلی (Checkpoint Charlie) در مرکز شهر بود.

---

۴. زندگی در سایه دیوار: فرار و سرکوب

· تلاش برای فرار: مردم با وجود خطرات بسیار، راههای خلاقانهای برای فرار ابداع کردند؛ از جمله تونلزدن، پرواز با بالنهای دستساز، پریدن از پنجرههای مجاور دیوار، مخفیشدن در خودروهای دیپلماتیک و حتی رانندگی با خودروهای پرسرعت از طریق موانع.
· قربانیان: بر اساس آمارهای اخیر، حداقل ۱۴۰ نفر در پای دیوار کشته شدند. برخی منابع این عدد را تا بیش از ۲۰۰ نفر نیز ذکر میکنند. هزاران نفر نیز دستگیر و زندانی شدند.
· تأثیر بر مردم: دیوار خانوادهها، دوستان و عزیزان را برای ۲۸ سال از هم جدا کرد. این سازه هر روز به ساکنان هر دو طرف یادآوری میکرد که در یک زندان بزرگ زندگی میکنند.

---

۵. فروپاشی دیوار: پایان یک نماد

در نهایت، این نه حمله نظامی، بلکه فشار مردم و تحولات سیاسی بود که دیوار را فروریخت.

· تغییرات در اتحاد جماهیر شوروی: میخائیل گورباچف با سیاستهای گلاسنوست (فضای باز سیاسی) و پروسترویکا (بازسازی اقتصادی)، به کشورهای satellite (از جمله آلمان شرقی) اجازه داد مسیر خود را انتخاب کنند و دیگر از مداخله نظامی برای سرکوب حمایت نکرد.
· اعتراضات مردمی: در سال ۱۹۸۹، تظاهرات گسترده و صلحآمیزی در شهرهای مختلف آلمان شرقی (به ویژه لایپزیگ) تحت شعار "ما مردم هستیم" (Wir sind das Volk) آغاز شد.
· اشتباه در اعلامیه: در ۹ نوامبر ۱۹۸۹، یکی از مقامات حزب کمونیست آلمان شرقی در یک کنفرانس خبری گیجکننده اعلام کرد که محدودیتهای سفر "بلافاصله" برداشته میشود. از او در مورد زمان اجرا پرسیدند و او با تردید گفت: "تا جایی که میدانم... از همین حالا."
· باز شدن درها: این اعلامیه باعث شد هزاران برلینی شرقی به سمت دیوار هجوم آورند. نگهبانان مرزی که دستورالعمل واضحی نداشتند، و قدرت امید و مقاومت در برابر ستم است.