BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ VE ÖZELLİKLERİ

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ VE ÖZELLİKLERİ
Toprak, üzerinde tüm canlıların yaşadığı, bitkilerin yetiştiği ve ekosistemlerin devamlılığını sağlayan en önemli doğal kaynaklardan biridir. Ancak her toprak aynı özelliklere sahip değildir. İklim, ana kaya, dış kuvvetler ve bitki örtüsü gibi faktörler, toprağın yapısını belirler. Bu farklılıklar göz önünde bulundurularak topraklar zonal, azonal ve intrazonal olmak üzere üç gruba ayrılmıştır.

ZONAL TOPRAKLAR

Zonal topraklar, bulundukları bölgenin iklim koşulları ve bitki örtüsüne bağlı olarak gelişen ve belirgin katmanlara sahip olan topraklardır. Bu topraklar A, B ve C horizonlarına sahiptir ve genellikle yerinde oluşur. Toprak oluşumunda en belirleyici faktör iklim ve bitki örtüsü olduğu için, farklı iklim bölgelerinde farklı zonal topraklar görülür.

1. Laterit Topraklar

Tropikal iklimin sıcak ve nemli bölgelerinde oluşur.

Kırmızı renkli olup demir oksit bakımından zengindir.

Aşırı yıkanma nedeniyle humus bakımından fakirdir ve verimsizdir.

Amazon Havzası, Kongo Havzası, Güneydoğu Asya’da yaygındır.

2. Kırmızı Topraklar (Terra Rossa)

Akdeniz iklim bölgesinde kireç taşı (kalker) üzerinde oluşur.

Demir oksit içeriği yüksek olduğu için kırmızı renklidir.

Sulama ve gübreleme ile tarıma elverişli hale getirilebilir.

Akdeniz kıyıları, Kaliforniya, Orta Şili, Güney Afrika, Avustralya’da görülür.

3. Kahverengi Orman Toprakları

Ilıman okyanus ikliminde karışık ormanların altında gelişir.

Humus bakımından zengin olup koyu renkli bir üst katmana sahiptir.

Aşırı yıkanma olmadığı için mineral bakımından zengindir.

Batı Avrupa, Karadeniz kıyıları gibi bölgelerde yaygındır.

4. Podzol Topraklar

Soğuk ve nemli bölgelerde, iğne yapraklı orman sahasında oluşur.

Aşırı yıkanma nedeniyle mineral bakımından fakirdir.

Gri renklidir ve tarıma elverişsizdir.

Sibirya, Kanada, İskandinavya’da yaygındır.

5. Çöl Toprakları

Yıllık yağışı 200 mm’den az olan çöllerde görülür.

Humus bakımından fakir, açık renkli ve verimsizdir.

Kimyasal çözülme zayıf, toprak oluşumu çok yavaştır.

Kuzey Afrika, Arabistan, Orta Asya, Avustralya çölleri gibi alanlarda yaygındır.

6. Çernozyom Topraklar (Kara Topraklar)

Yağışlı karasal iklim bölgelerinde, çayır örtüsü altında gelişir.

Humus bakımından çok zengindir ve koyu siyah renklidir.

Tarım için en verimli topraklardandır, özellikle tahıl tarımına uygundur.

Ukrayna, Rusya, Kanada, Kuzeydoğu Anadolu’da yaygındır.

AZONAL TOPRAKLAR (TAŞINMIŞ TOPRAKLAR)

Azonal topraklar, bulundukları yerde oluşmamış, dış kuvvetler tarafından taşınarak çökeltildiği alanlarda birikmiş topraklardır. Bu nedenle belirgin horizonlara sahip değildir ve farklı bölgelerden taşındıkları için mineral açısından zengin olabilirler.

1. Alüvyal Topraklar

Akarsuların taşıyıp biriktirdiği topraklardır.

Mineral bakımından zengin ve verimli topraklardır.

Delta ovalarında yaygın olarak bulunur.

Türkiye’de Çukurova, Bafra, Çarşamba Ovaları’nda yaygındır.

2. Lös Topraklar

Rüzgârlarla taşınarak biriktirilmiş, ince taneli topraklardır.

Kolay aşınır, ancak mineral bakımından zengindir.

Çin, Orta Asya, Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerinde yaygındır.

3. Moren Toprakları

Buzulların taşıdığı ve biriktirdiği topraklardır.

Mineralce zengindir ancak soğuk iklim nedeniyle tarıma uygun değildir.

İskandinavya, Kanada, Alpler, Himalayalar gibi buzullarla kaplı bölgelerde bulunur.

4. Regosoller

Volkanik küller ve kumların oluşturduğu topraklardır.

Gözenekli yapısı nedeniyle suyu iyi tutmaz.

Türkiye’de Nevşehir ve Kapadokya bölgesinde yaygındır.

5. Kolüvyal Topraklar (Yamaç Döküntüleri)

Dağ eteklerinde, yağmur ve sel suları ile taşınan malzemelerden oluşur.

Verimli topraklardır, özellikle bağcılık ve meyvecilik için uygundur.

Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde yaygın olarak görülür.

6. Litosol Topraklar (Taşlı Topraklar)

Eğimli yamaçlarda aşınma nedeniyle ince malzemeler taşınır ve geriye iri taşlar kalır.

Verimsizdir, tarıma uygun değildir.

İNTRAZONAL TOPRAKLAR

İntrazonal topraklar, iklimden çok yerel faktörlere (ana kaya, su ve tuz gibi unsurlar) bağlı olarak oluşan topraklardır. A ve C horizonlarına sahiptirler, B horizonu gelişmemiştir.

1. Halomorfik Topraklar (Tuzlu Topraklar)

Kurak ve yarı kurak iklimlerde, buharlaşma ile tuz ve kireç birikmesi sonucu oluşur.

Tarıma elverişsizdir.

Konya Ovası ve Tuz Gölü çevresinde yaygındır.

2. Hidromorfik Topraklar (Bataklık Toprakları)

Yer altı su seviyesinin yüksek olduğu bataklık alanlarda görülür.

Havasız ortam nedeniyle tarıma elverişsizdir.

Erzurum Ovası ve Doğu Karadeniz kıyılarında yaygındır.

3. Kalsimorfik Topraklar

Kireçli kayaçlar üzerinde oluşan, kireç bakımından zengin topraklardır.

İkiye ayrılır:

Rendzinalar: Yumuşak kireç taşı üzerinde gelişen koyu renkli topraklardır.

Vertisoller (Taş Doğuran Topraklar): Killi yapısı nedeniyle kurak dönemde çatlayan, yağışlı dönemde şişen topraklardır.

Trakya ve Güney Marmara’da yaygın olup ayçiçeği tarımına uygundur.

GÜRBÜZ ÇAKIR COĞRAFYA DİL VE TARİH 2025