गाउँ घरको चलन सुभकार्यको अघिल्लो दिन ब्याबस्थापन

किरात संस्कार अनुसार गाउँघरमा सुभकार्य (शुभ कार्य, पूजाआजा, विवाह, घर निर्माण, बाल-बच्चाको नामाकरण, खेती–पाती आदिको सुरुवात) गर्दा अपनाइने चालचलन धेरै प्राचीन परम्परा, प्रकृति–पूजा र पुर्खा–पूजासँग जोडिएको हुन्छ। मुख्यतः किरात समुदाय (राई, लिम्बु, सुनुवार, याक्खा आदिमा) सामान्यतया देखिने चलन तल दिइएको छ:
🔹 किरात संस्कार अनुसार सुभकार्यका चालचलन

1. नक्वा (धामी / फेदाङ्मा / नगि) बाट शुभ समय लिनु

कुनै पनि ठूलो कार्य अघि धार्मिक अगुवा वा ज्योतिष समान व्यक्ति (नक्वा, फेदाङ्मा) सँग परामर्श गरेर दिन, समय र विधि मिलाइन्छ।

2. प्रकृति पूजा (सिलि पूजा / मुन्दुम अनुसार)

सुभकार्य अघि सुप्तुलुङ (ढुंगा), पवित्र बोट (बर, पीपल, सिस्नु, फेदीमा भएको रुख) वा घरको मूलढोकामा पुर्खा–देवी–देवताको पूजा गर्ने चलन हुन्छ।

चामल, रक्सी (जाँड, तोङ्बा), अन्न, अण्डा, कुखुरा/बोकाको बलि चढाइन्छ।

3. पुर्खा स्मरण (मुन्दुम पाठ)

फेदाङ्माले मुन्दुम (धार्मिक ग्रन्थ/गीत) वाचन गरी पुर्खालाई सम्झिन्छन्।

विश्वास अनुसार पुर्खाको आशीर्वाद बिना कुनै कार्य सफल हुँदैन।

4. भोजन र सामूहिक सहभागिता

गाउँका मानिस, आफन्त र छर–छिमेकलाई बोलाएर सामूहिक भोज (जाँड–रक्सी, मासु, ढिडो, भात आदिको) आयोजना गरिन्छ।

यसले सामाजिक सम्बन्ध अझ बलियो बनाउने मान्यता छ।

5. नाच–गान (सिलि नृत्य, धान–नाच, च्याब्रुङ बाजा)

विवाह वा ठूलो सुभकार्यमा परम्परागत नृत्य–गीत (साकेला/सिलि, याक्थुङ च्याब्रुङ नाच) प्रचलनमा हुन्छ।

नाचगानलाई मात्र मनोरञ्जन नभई देव–देवीलाई खुसी पार्ने संस्कारको अंश मानिन्छ।

6. विवाहको चालचलन

विवाह अघि वर–वधु दुवै पक्षले पुर्खा पूजा गर्छन्।

बुढा–बुढी, धर्मगुरु, गाउँको अगुवाले वर–वधुलाई आशीर्वाद दिने गर्छन्।

दाइजोभन्दा बढी समानता, आत्मीयता र सहमतिमा जोड दिइन्छ।

7. घर निर्माण / धुरी उठाउने

घरको जग हाल्दा वा धुरी उठाउँदा पनि मुन्दुम पूजा गर्ने चलन छ।

सिस्नु, रक्सी, अन्न, अण्डा, कुखुरा बलि दिइन्छ।

👉 सारांश:
किरात संस्कार अनुसार सुभकार्य गर्दा प्रकृति–पूजा, पुर्खा स्मरण, सामूहिक भोज, नाचगान र सामुदायिक सहकार्य अनिवार्य अंश हुन्छ। आधुनिक प्रभाव भए पनि गाउँघरमा अझै यी परम्परा जीवन्त छन्।

नेपालमा “जन्मदिन” (विशेषगरी केक काटेर, मोमबत्ती बालेर, साथीभाइ–परिवारसँग पार्टी गरेर मनाउने चलन) आधुनिक शैलीमा धेरै पुरानो होइन।

👉 ऐतिहासिक रूपमा नेपालमा जन्मदिन धार्मिक वा ज्योतिषीय हिसाबले मनाइने गर्थे
बालबालिकाको जन्ममा छैठी, नामकरण, पास्नी, ब्रतबन्ध जस्ता संस्कार हुन्थे।

त्यसपछि हरेक वर्षको जन्मतिथिलाई “पार्बण” भनेर पूजा गर्ने परम्परा थियो (विशेषगरी ग्रह–नक्षत्र हेरेर, तिथिअनुसार)।


👉 तर, अहिलेको जस्तो केक, मोमबत्ती, पार्टी गर्ने “Happy Birthday” शैली नेपालमा करिब १९७०–८० दशकपछि (२०३० सालतिर) देखिन थाल्यो।

खासगरी विदेश (भारत, युरोप, अमेरिका) पढ्न गएका नेपाली वा काठमाडौंबाट सहरमा आधुनिक शिक्षा पाएका परिवारहरूले सुरु गरे।

२०४०–५० को दशकतिर शहरी क्षेत्रमा यो चलन तीव्र भयो।

अहिले ग्रामीण क्षेत्रमा समेत मोबाइल, फेसबुक, TikTok आदि सामाजिक सञ्जालका कारण जन्मदिन मनाउने संस्कृति सामान्य भइसकेको छ।

अर्थात्, धार्मिक जन्मोत्सव त सदियौँदेखि थियो, तर “Modern Birthday Celebration” नेपालमा करिब ४०–५० वर्ष मात्र पुरानो हो।
















#celebration #birthday #food #pork #cuttingskills #village #cooking #eating #helping #culture