Tokat Mevlevihanesi - Tokat

Menaḳıbül arifîn’de anlatıldığına göre, Selçuklu Veziri Muinüddin Süleyman Pervane, Konya’da iken intisap ettiği Fahreddini Irakiyi Tokat’a davet etmiş. ve burada kendisi için bir han kâh yaptırmış. on dördüncü yüzyılda da Sultan Veled ve Ulu Ârif Çelebi tarafından Tokat’a halifeler gönderilmiş. Bu tarihlerden itibaren Tokat’ta Mevlevîlik yaygınlaştığı ve birkaç Mevlevihane inşa edildiği halde, günümüze yalnız on sekizinci yüzyılda kurulan, Tokat merkez Soğuk pınar mahallesinde Bey sokağı ile Eski Hükümet ve Bey hamam sokakları arasında bulunan Mevlevihane ulaşmıştır. ikinci Mehmed dönemi başlarında tutulmuş olan 1455 tarihli Tahrir Defteri’nden Tokat’ta bir hankāh-ı Mevlevî ve otuz iki hanelik Mevlevihane mahallesi bulunduğu öğrenilmekte, fakat 1472’de Uzun Hasan’ın Tokat üzerine gönderdiği ordunun ani hücumuyla şehrin baştan başa tahrip edilmesi yüzünden 1485 tarihli tahrirde Mevlevihane mahallesinin sekiz haneye düştüğü ve 1519 daki “Mahalle-i Hoca İbrahim namı diğer Mevlevihane” kaydından Mevlevihane mahallesinin isminin değiştirildiği anlaşılmaktadır. Nitekim Tokat merkez kazasına ait 1576 tarihli vakıf kayıtları arasında Mevlevihane’ye rastlanmamaktadır.

1656 yılında Tokat’tan geçen Evliya Çelebi, usta neyzenler eşliğinde haftada iki gün ayin yapılan Tokat Mevlevihane’sinden Beşiktaş Mevlevihane’si derecesinde gelişmiş önemli bir Mevlevî tekkesi diye bahsetmektedir.

Muslu Ağa’nın yaptırdığı Mevlevihane zamanla yıkılmış ve yalnız arsası kalmış, meşihatta bulunan Müderris Mehmet Efendi bin Danişi Ali Efendi Mevlevihane’yi tekrar inşa ettirmiştir. 1792’de Tokat büyük bir yangın geçirmiştir. Mevlevihane’nin bu yangından sonra on sekizinci yüzyılın son çeyreği ile on dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde yenilendiği tahmin edilmektedir.

Tekkeler kapatıldıktan sonra 1934 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından tescil edilen Mevlevihane ana binasına el konulmuş ve Muslu Ağa Konağı son şeyh ailesine bırakılmıştır. Uzun süre boş kalan ana bina, 1939’da onarılarak on yıl boyunca Jandarma Alay Komutanlığı tarafından kadınlar hapishanesi olarak kullanılmıştır. 1949’da selden zarar görerek onarılmış, 1954-1996 yılları arasında Kur’an kursu vazifesi görmüştür. 1976’da, gerek süsleme gerekse mimari bakımından büyük değer taşıyan ana bina ve harem korunması gereken kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Ancak eksik tescillenme yüzünden Mevlevihane külliyesi parçalanıp bozulmaya başlamış, bazı parseller ifraz yoluyla satılmış ve matbahla türbe yıkılıp yerine askeriyeye ait binalar yapılmış, bahçe arsası üzerine Jandarma Alay Komutanlığı’na ait büyük bir yapı inşa edilmiş, 1990 civarında matbahla türbe yerine yapılan binalar da yıkılmış ve Jandarma Alay Komutanlığı’nın binası Tokat Millî Eğitim Müdürlüğü Sağlık Ocağı’na tahsis edilmiştir. 1997’de Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce hamamın tescil edilerek kamulaştırılmasına, ana bina ve harem konağının onarılmasına ve Mevlevihane sahasının korunmasına karar verilmiştir. Değişik dönemlerde onarıma tâbi tutulan Tokat Mevlevihane’si özgün mimarisini büyük ölçüde yitirmiştir. 17. Ve 19. yüzyılların görkemli halinden çok şey kaybederek günümüze ulaşan ana bina 2006’dan beri Tokat Mevlevihane Vakıf Müzesi olarak hizmet vermektedir.