Nghề Dệt, Nghề Mộc, Nghề Đan nón người Bố Y|| Nghề thủ công truyền thống Dân tộc Bố Y Hà Giang P.2

Nghề thủ công truyền thống Dân tộc Bố Y Hà Giang (Nghề Dệt, Nghề Mộc& làm nhà, trình tường, Nghề Đan nón):
*Trang phục của nhóm Pu Y ở Hà Giang giống và khác nhau cơ bản với nhóm Tu Dí ở Lào Cai như sau:
Giống nhau: Y phục nam truyền thống của cả hai nhóm giống nhau, bao gồm áo vải màu chàm dài tới đầu gối, có hàng khuy cài chéo ngực, quần lá tọa, đầu đội khăn vải chàm. Ngày nay, bộ nam phục cổ truyền đã hoàn toàn vắng bóng trong đời sống của cả hai nhóm; hầu hết nam giới của hai nhóm đều mặc như người Kinh.
Khác với nam giới, tuy đa số phụ nữ hai nhóm hiện cũng mặc như người Kinh, nhưng họ vẫn giữ bộ nữ phục truyền thống và mặc nó khi làm cô dâu trong đám cưới hoặc khi nhà có đám tang. Bộ nữ phục truyền thống của hai nhóm có một vài điểm tương đồng như, cùng là loại trang phục có khăn đội đầu và yếm đi kèm; một số hoa văn thêu ở tay áo có các hình xương cá và hình trám.
Trang sức nữ: Phụ nữ hai nhóm Bố Y đều đeo nhiều trang sức làm bằng bạc gồm các vòng cổ, vòng tay và khuyên tai. Về tạo hình, những trang sức này tương tự như nhau, có các hình xương cá, xoắn xích, xương lươn, con cá, cái chuông, con bướm. Các dây đeo cổ thường có dạng móc xích và xương lươn, đính thêm nhiều hình con cá, con bướm, cái chuông. Vòng tay được đúc liền, đánh bóng và khắc hoa văn hình hoa, cá và bướm. Khuyên tai cũng thường có khắc hình con cá. Hiện nay, hầu hết phụ nữ hai nhóm chỉ đeo các trang sức này khi mặc bộ trang phục nữ truyền thống.
Khác nhau: Bộ y phục cổ truyền của nữ giới hai nhóm có nhiều khác biệt. Phụ nữ nhóm Bố Y ở Hà Giang mặc trang phục nền vải chàm; váy xoè như váy của phụ nữ Hmông nhưng ít nếp xếp; áo bó, ngắn đến thắt lưng; tay liền áo, trong số các hình trang trí trên tay áo, có hình mặt trống đồng. Ngoài ra, họ đeo một cái yếm hình thang, dài từ cổ tới ngang gối, phía dưới xoè rộng theo thân người. Khăn đội đầu khi đội hướng phần hoa văn ra phía trán, vắt theo chiều từ đỉnh đầu xuống.
Y phục của phụ nữ Bố Y ở Lào Cai có nền vải màu xanh dương hoặc xanh lục. Họ mặc quần ống đứng màu đen; áo xẻ tà; tay áo dời (phần trên lồng ra ngoài phần dưới, có thể tháo dời), trong các hình hoa văn trên tay áo, không có hình mặt trống đồng. Yếm hình bát úp, được đeo từ ngang ngực dài xuống đùi; khăn đội đầu được đội sao cho hoa văn thêu trên khăn được vắt cân đối sang hai bên trán.
Trang sức nữ: Các trang sức của phụ nữ hai nhóm khác nhau ở cấu tạo và cách đeo. Dây bạc của phụ nữ Bố Y ở Hà Giang là các chuỗi vòng, đeo quanh cổ trễ xuống trước ngực thành nhiều lớp so le, xếp lên nhau. Dây bạc của phụ nữ Bố Y ở Lào Cai là các chuỗi dây dời; họ đeo dây bằng cách móc các đầu mút của dây bạc vào các móc vải hai bên ngực để cho các tua hình cá, bướm buông rủ xuống phía trước ngực.
*Nghề mộc:
Có thể nói nghề mộc của người Bố Y chỉ mang tính chất tự cấp, tự túc trong việc làm nhà, đồ gia dụng. Công cụ chính để làm mộc gồm: Con dao, cái rìu, cưa, đục, việc làm mộc do đàn ông đảm nhiệm. Sản phẩm chính của nghề mộc là: Nhà cửa, cổng, cối giã gạo, bàn, ghế gỗ, gường và những nông cụ cày, bừa…
Các kỹ thuật cưa, đục, bào… của người Bố Y khá điêu luyện, họ tận dụng tất cả các nguyên vật liệu sẵn có trong tự nhiên để tạo ra những sản phẩm ưng ý nhất. Tuy nhiên, các sản phẩm còn nặng tính thực dụng, ít thấy kĩ thuật trang trí như soi gờ, chạy chỉ, chạm trổ… Đối với kỹ thuật làm khung nhà, người thợ phải có rất nhiều kinh nghiệm trong việc chọn gỗ, kỹ thuật đục, tạo lỗ mộng, thân mộng, kết nối giữa các thanh cột, xà và các bộ vì… Ở một số ngôi nhà truyền thống, hệ thống các câu đầu đục hình hoa lá đơn giản, các cột, xà chủ yếu được tạo tác theo hình khối của cây gỗ. Hiện nay, các công cụ máy móc hiện đại đã hỗ trợ cho người thợ mộc rất nhiều, vừa tiết kiệm được thời gian, nhân lực, nhưng mặt khác còn cho những sản phẩm tinh tế hơn về kỹ thuật.
Nghề đan nón
Đối với người Bố Y, nghề đan lát có từ lâu đời trong quá trình sinh cơ lập nghiệp của cộng đồng. Đan nón là nghề khá đặc biệt, nó gắn liền với cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của người Bố Y khi họ thích ứng với môi trường tự nhiên. Hiện nay, ở thôn Nậm Lương xã Quyết Tiến, Quản Bạ, Hà Giang chỉ còn một số gia đình làm công việc đan mũ/nón và một số đồ vật gia dụng khác.
Để làm một chiếc nón, cần có những dụng cụ như sau: đầu tiên là những con dao sắc, có mũi nhọn, có cán, cầm vừa tay, dùng để chẻ - vót nan. Hai chiếc khuôn: loại nhỏ, loại to để tạo dáng/hình cho nón, trên chóp của khuôn có chiếc chụp kim loại được bắt vào chóp khuôn bằng đinh vít để cố định các sợi nan trong quá trình đan (Đây là một dụng cụ mới được ông Vàng Dén Lừu chế ra, giúp thuận tiện hơn trong quá trình đan nón).
Nón của người Bố Y thường có hai loại phổ biến: loại thứ nhất có lòng nón nông (ảnh hưởng kiểu dáng từ Trung Quốc), đây cũng chính là kiểu loại truyền thống, có từ lâu đời; loại thứ hai, có lòng nón sâu hơn (giống với chiếc nón của người Kinh ở dưới xuôi), có lẽ đây chính là sản phẩm muộn hơn, điểm hình cho quá trình giao thoa văn hóa tộc người.