زمزمه‌هایی از دل تاریکی: «سانسور» ساطور کُند دیکتاتور بر شاهرگ کرامت انسانی

زمزمه‌هایی از دل تاریکی: «سانسور» ساطور کُند دیکتاتور بر شاهرگ کرامت انسانی | قسمت ۱۳ | بخش اول
کاری از آرمین نادری

این قسمت از مجموعه «زمزمه‌هایی از دل تاریکی» به بررسی نقش سانسور در نظام‌های فردمحور ایران می‌پردازد و نسبت آن با ساختار حکمرانی را می‌کاود. فیلمساز آرمین نادری نشان می‌دهد که سانسور در ایران پیش از آنکه ابزاری دولتی باشد، در قالب یک «سلاح مذهبی» توسط روحانیون شیعه به‌کار گرفته شد، و اولین موارد آن نه به دلیل سیاست، بلکه به دلیل حضور و بازنمایی زنان در سینما شکل گرفت.

با تحلیل تاریخی از ورود سینما به ایران توسط صحاف‌باشی و واکنش‌های مذهبی و حکومتی هم‌زمان، این قسمت نشان می‌دهد که چگونه پدرسالاری، دین و قدرت نهادی با هم تنیده شده‌اند و سانسور به ابزاری برای تحکیم نظم موجود بدل شد.


حمید نفیسی در جلد اول کتاب «تاریخ اجتماعی سینمای ایران» تأکید می‌کند که هرگاه هویت ملی ایران در معرض تهدید تلقی می‌شد، نقش اجتماعی زنان و حضور آن‌ها در صفحه سینما به محور اصلی مناقشات ملی تبدیل می‌گردید. سارا احمد با بررسی نهادها—از دانشگاه‌ها و شرکت‌ها گرفته تا جنبش‌های رسمی—نشان می‌دهد که بعضی از زن‌ها نه تنها هنجارهای موجود را به چالش نمی‌کشند، بلکه فعالانه به حفظ ساختارهای قدرت موجود کمک می‌کنند. و بِتانِی وبستر، در پژوهش خود درباره «پدرسالاری درونی‌شده»، توضیح می‌دهد که ساختارهای پدرسالارانه چگونه به‌صورت خاموش و نسل به نسل منتقل می‌شوند، به‌ویژه از مادر به دختر، و انتظارات اجتماعی‌ای را نهادینه می‌کنند که آزادی عمل زنان را محدود می‌سازد.

این اپیزود با مرور تاریخچه سانسور از مدرنیته قاجار تا پروژه‌های سانسور دولتی و مذهبی در دوران پهلوی و جمهوری اسلامی را، تحلیل می‌کند که چگونه رسانه‌ها، نهادها و افراد وابسته به حکومت، با اعمال سانسور و پروپاگاندا، کرامت انسانی را هدف قرار داده‌اند و تصویر زنان را به میدان نبردی فرهنگی و سیاسی بدل کرده‌اند.

موضوعات کلیدی:
سانسور به‌عنوان ابزار مذهبی قبل از ابزار حکومتی
همدستی نظام سیاسی مردانه و مذهب علیه زن، دلیل اصلی شروع سانسور
پدرسالاری درونی و زنان حاملِ وضع موجود
مقدمهٔ تاریخچه سانسور سینما و تئاتر ایران از قاجار تا پهلوی
رسانه‌ها و پروپاگاندا در خدمت تحکیم قدرت فردمحور



Whispers from the Dark: “Censorship | Part I | The Blunt Blade of Dictatorship Severing the Vein of Human Dignity” — Episode 13
by Armyn Naderi
This episode of Whispers from the Dark critically examines the role of censorship within Patrimonial political systems in Iran, interrogating its structural relationship with governance. Filmmaker Armyn Naderi demonstrates that censorship in Iran, prior to its institutionalization as a state apparatus, was first deployed as a religious instrument by Shia clerics, with its earliest manifestations targeting women’s representation in cinema rather than overtly political content.

Through a historical lens that traces the introduction of cinema to Iran by Mirza Ebrahim Khan Sahhaf-Bashi and the contemporaneous responses from religious authorities and the monarchy, the episode illustrates the deep interconnection between patriarchy, religion, and institutional power. Hamid Naficy, in A Social History of Iranian Cinema (Vol. 1), emphasizes that whenever Iranian national identity was perceived as threatened, the social role of women and their on-screen representation became the focal point of national controversy.

Sara Ahmed highlights how institutions—including universities, corporations, and even formal movements—often feature female actors who, rather than challenging entrenched norms, actively maintain the existing power structures. Ahmed refers to these women as “carriers of the status quo,” a concept that resonates with mechanisms within Iranian media, where certain cultural agents reproduce patriarchal frameworks under the guise of governance and propriety.

Bethany Webster, in her research on “internalized patriarchy,” explains how patriarchal structures are silently transmitted across generations, particularly from mother to daughter, embedding societal expectations that constrain female agency. Webster notes that these inherited norms render women simultaneously participants in and enforcers of systems that restrict their own empowerment.

This episode traces the evolution of censorship from the poetic modernity of the Qajar era to state and religious interventions during the Pahlavi period, revealing how media, institutions, and politically aligned individuals leveraged censorship and propaganda to consolidate authoritarian control. The analysis underscores that women’s representation in Iranian cinema has consistently functioned as a cultural and political battleground, where patriarchal authority, religious conservatism, and governance converge to regulate social norms.

Key Themes:
Censorship as a religious tool preceding state control
Women’s representation as the initial site of censorship
Internalized patriarchy and women as carriers of the status quo
Historical trajectory of censorship in Iranian cinema and theater from the Qajar to Pahlavi periods