Αρμόνικα

Το ακορντεόν φάντασμα της Προπολεμικής Αστικής Λαϊκής Μουσικής στην Ελλάδα
Η αρμόνικα είναι αερόφωνο όργανο με μεταλλικές ελεύθερες γλωσσίδες, χειροκίνητη φυσούνα και κουμπάκια στο δεξί χέρι, πρόγονος του ακορντεόν και ανήκει στη οικογένεια των διατονικών ακορντεόν.
Είναι όργανο που, όπως και το ακορντεόν, παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία. Ήρθε στην Ελλάδα κυρίως από Μικρασιάτες πρόσφυγες και έγινε γνωστό με διάφορες ονομασίες (φύσα, φυσαρμόνικα, μισοφωνία ή μεσοφωνία, πολίτικη αρμόνικα κλπ), που αντιπροσωπεύουν παρόμοια ή και διαφορετικά όργανα. Η αρμόνικα χρησιμοποιήθηκε ευρέως στο Σμυρναίικο και το ρεμπέτικο από λαϊκούς οργανοπαίχτες, στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και την Αθήνα, από τα τέλη του 19ουαιώνα μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Εγκαταλείφθηκε όταν τελικά την αντικατέστησε το ακορντεόν και σήμερα η αρμόνικα είναι πλέον σχεδόν άγνωστο όργανο στην Ελλάδα. Σε άλλες χώρες όμως (Αυστρία, Σλοβενία, Ιταλία, Πορτογαλία κ.α.) συνεχίζει να είναι δημοφιλής και να χρησιμοποιείται στη λαϊκή μουσική. Οι Έλληνες λαϊκοί οργανοπαίχτες της αρμόνικας ανέπτυξαν ιδιαίτερη τεχνική, διαφορετική από τη δυτικοευρωπαϊκή. Έπαιζαν πολύ δεξιοτεχνικά και μονοφωνικά τη μελωδία, χωρίς αλλαγές ηχοχρώματος (ρετζίστρα) και συνήθως χωρίς συνοδεία με μπάσα και συγχορδίες. Πολλές φορές αντικαθιστούσαν το βιολί ή σπανιότερα έπαιζαν μαζί μ ’αυτό και το παίξιμό τους έμοιαζε με το παίξιμο του βιολιού. Προφανώς χρησιμοποιούσαν αρμόνικες με περισσότερες από μία σειρές κουμπιών, με δυνατότητα για χρωματική κλίμακα. Ακορντεόν Το ακορντεόν είναι λαϊκό όργανο και χρησιμοποιείται στη λαϊκή μουσική πολλών χωρών. Ο τύπος του ακορντεόν που επικράτησε αποκλειστικά στην Ελλάδα από το 1930 είναι αυτός με πλήκτρα σαν του πιάνου στο δεξί χέρι . Το ακορντεόν στο ρεμπέτικο Αν και συγκερασμένο, δυτικοευρωπαικής προέλευσης όργανο, κατάφερε, χάρη σε ιδιαίτερες τεχνικές και μελίσματα που ανέπτυξαν οι λαϊκοί ακορντεονίστες, να ενσωματωθεί στη λαϊκή μας παράδοση και να συμπράξει άνετα ακόμα και με ασυγκέραστα όργανα. Ήταν ένα από τα όργανα της ρεμπέτικης και της λαϊκής ορχήστρας, του Μάρκου Βαμβακάρη, του Χατζηχρήστου, του Παπαϊωάννου, του Τσιτσάνη κ.ά. Αντικαταστάθηκε παροδικά από τη «μόδα» του ηλεκτρονικού «αρμονίου», αλλά ήδη η δημοτικότητά του ανεβαίνει και έχει αρχίσει να επανέρχεται στις ρεμπέτικες κομπανίες. Λαϊκοί δεξιοτέχνες της αρμόνικας και του ακορντεόν Ήδη από τις αρχές του 20ουαιώνα σπουδαίοι λαϊκοί δεξιοτέχνες της αρμόνικας και στη συνέχεια του ακορντεόν, πλούτιζαν τα παραδοσιακά, τα σμυρναίικα, τα ρεμπέτικα και τα λαϊκά με τον ιδιαίτερο ήχο του οργάνου τους. Οι γνωστότεροι ήταν ο Αμιράλης ή «Παπατζής», ο Τρίμης και ο Κουλαξίζης. Οι δύο πρώτοι είναι αυτοί που έπαιζαν αρμόνικα στις περισσότερες παλιές γραμμοφωνήσεις των 78 στροφών. «Παπατζής» Ο Αντώνης Αμιράλης ή «Παπατζής» (Κορδελιό Σμύρνης 1896 - Αθήνα 1959) ήταν δεξιοτέχνης της αρμόνικας και κατόπιν του ακορντεόν, συνθέτης και στιχουργός. Έπαιζε επίσης βιολί και μπουζούκι. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 κυριαρχεί στις δισκογραφήσεις με αρμόνικα. Υπάρχουν προσφωνήσεις σε δίσκους «Γεια σου Παπατζή με την αρμόνικά σου!» «Ώπα! Αντώνη μου , μ’ έκαψες με τη φύσα σου», «Αντώνη μου! Άχ! Μ’ έχει πεθάνει η μισοφωνία σου, Αντωνάκη μου!» «Γεια σου Παπατζή μου, γεια σου!». Τρίμης Ο Μιχάλης Τρίμης (Αθήνα 1907-1981) έπαιζε αρμόνικα και ακορντεόν μέχρι το 1960. Ο πατέρας του Σπύρος Τρίμης έπαιζε κι αυτός αρμόνικα και επισκεύαζε αρμόνικες. Όταν έπαιζαν μαζί, τους φώναζαν «ο Τρίμης και το Τριμάκι». Ο Μιχάλης Τρίμης είχε εργαστήριο επισκευής ακορντεόν στην οδό Ζωοδόχου Πηγής με τον γιό του Στέλιο, που μετεκπαιδεύτηκε στο Τρόσσινγκεν της Γερμανίας, στη Χόνερ. Μετά τον θάνατό του, ο Στέλιος με τον γιό του Μιχάλη άνοιξαν μουσικό οίκο στο ισόγειο του ίδιου κτιρίου. Υπάρχουν προσφωνήσεις σε δίσκους «Γειά σου Τρίμη με τη φύσα σου!» «Γειά σου Τριμάκη με τη φύσα σου!» «Γειά σου Τριμάκη με τη φυσαρμόνικα!»