آشنایی با چهارصد مفهوم فلسفی برای علوم انسانی | پاسخ به پرسش هایی از جلسات قبل

پاسخ به پرسش های جلسات پیشین درسگفتار آشنایی با چهارصد مفهوم فلسفی برای علوم انسانی. این درسگفتار محصول همکاری موسسه خانه آشنا و موسسه فرزانه است.
پاسخ به پرسشی درباره‌ نظریه‌ شباهت خانوادگی ویتگنشتاین و پرسشی در باب تفاوت استقراء با تعمیم شتاب زده
.
.
.
در جلسه قبل سخن به استدلال رسید. وقتی سخن به استدلال میرسد باید با بسیاری چیزها مثل استدلال، دلیل، عقل، تعقل، عقلانیت، معقولیت، موجهیت و صدق سر و کار پیدا کنیم. همه اینها با یکدیگر ربط و نسبت های دقیق و وثیق دارند و نباید گمان کنیم که یک چیز اند. باید آنها را از هم تفکیک کنیم. من شروع به تفکیک اینها کرده بودم، اما دو سوال از بحث قبل مانده بود که اول به آنها جواب میدهم
نظریه شباهت خانوادگی ویتگنشتاین در بحث تعریف کجا قرار میگیرد؟‌ نظریه‌ ویتگنشتاین در باب تعریف، تعریف کاربردی است. او معتقد است وقتی میخواهیم واژه‌ ای را تعریف کنیم داریم تعیین میکنیم که در چه مواردی استعمال میشود. معنای واژه یا عبارت یا جمله ای را دانستن به معنای جای کاربرد آن واژه یا عبارت یا واژه را دانستن است، چون معنا چیزی جز کاربرد نیست. اما در عین حال، او میگوید وقتی به کاربردها نگاه میکنیم میبینیم همه موارد کاربرد یک واژه در یک زبان عنصر مشترک ندارند. این است که نظریه اش نظریه شباهت خانوادگی میشود. ایشان از تعبیر بازی استفاده میکند و میگوید بازی هایی که ایرانیان بازی یا انگلیسی ها پلی میگویند چه چیز آنها مشترک است؟‌ ممکن است بگویید همه بازی ها در این مشترک اند که نمیشود با آنها کسب درآمد کرد و فقط برای تفریح و سرگرمی اند. او میگوید من میتوانم بازی هایی را نشان دهم که برای کسب درآمد اند. مثلاً بازیی که هنرمند تئاتر روی صحنه میکند، برای کسب درآمد است. اگر بگویید همه بازی ها در این مشترک اند که بین دو نفر یا بیشتر صورت میگیرند، میگوید بازی های یک نفره نیز داریم. اگر بگوییم وجه اشتراک همه بازی ها در این است که برد و باخت دارند، میگوید میتوانم بازی هایی را نشان دهم که برد و باخت در آنها نیست. ویتگنشتاین میگوید هر چه بخواهید مولفه ای مشترک در همه بازی ها پیدا کنید، نمیتوانید. بنابراین، میگوید وقتی استعمالات لغت بازی را میبینم، میبینم جاهایی که بازی به کار میرود، حتا در یک مولفه مشترک نیستند. پس این ها چه طور اند؟ او ‌میگوید موارد استعمال یک واژه با هم شباهت خانوادگی دارند. فرض کنید افراد خانواده ای کنارتان نشسته‌اند. وقتی به یک برادر و به برادری که کنارش نشسته است، نگاه میکنید میفهمید که اینها باید با یکدیگر برادر باشند. به نظرتان میاید نمیشود دو نفر برادر نباشند و این قدر به هم شبیه باشند. از این نظر میگویید پس حَسن با حسین برادر است. بعد، به حسین و خواهرش که در کنارش نشسته است، نگاه میکنید. میبینید حسین و زهره در ویژگی هایی آن قدر شبیه اند که نمیشود با یکدیگر خواهر و برادر نباشند. پس میگویید حسین برادر زهره و زهره خواهر حسین است. بعد، زهره را با زهرا خواهرش مقایسه میکنید. میبینید زهره و زهرا در ویژگی دیگری آن قدر با یکدیگر شباهت دارند که نمیشود آن ها را خواهر ندانید. ویتگنشتاین میگوید وقتی دقت میکنید میبینید که برادری که در ابتدا دیدید با خواهری که در آخر دیدید، هیچ شباهتی ندارند. یعنی اگر فقط این برادر و آن خواهر را میدیدید اصلاً ‌نمیتوانستید حکم کنید که این دو خواهر و برادر اند، چون هیچ وجه شباهتی بین آنها نیست. اما چرا این حکم را میکنید؟‌ به خاطر این‌که آن دو برادر آن قدر شباهتشان در ایکس به هم نزدیک بود که به برادری آنها حکم کردید. برادر دوم با برادر سوم در چیز دیگری آن قدر وجه شباهتشان زیاد است که نمیتوانید بگویید برادر نیستند. آن وقت، وقتی حسن برادر حسین میشود و حسین برادر رضا میشود، طبعاً، رضا نیز برادرِ حسن میشود. در واقع، ذره‌ذره، به صورت طیفی، جلو میرویم و میرسیم. ویتگنشتاین میگفت این در همه چیزها هست. بنابراین، او دو حرف میزند
معنا یعنی کاربرد: اگر کسی معنای لغتی را میداند، یعنی میداند کجا باید آن را به کار ببرد. واقعاً هم همین طور است و معنا در غالب موارد به معنای کاربرد است
اگر برای اِن چیز یک لغت به کار بردیم، آیا معنایش این است که در آنها وجه مشترکی وجود دارد؟ ارسطو و لاک با این‌که در تعریف دو نظریه بسیار متفاوت با یکدیگر داشتند ، ولی هر دو معتقد بودند که اشیاء همنام باید لااقل یک ویژگی مشترک داشته باشند. ویتگنشتاین میگوید من نمیتوانم نشان دهم که یک ویژگی مشترک بین همه پنجره ها یا بین همه بازی ها یا بین همه کتاب ها وجود دارد. او معتقد است معنای به کار بردن یک لغت برای همه اشیائی که در یک زبان یک لغت برای آنها به کار میبریم، این نیست که در یک ویژگی با یکدیگر شریک اند