สืบทอดจักสานกรงต่อนกคุ้มจากย่านลิเภาหัตกรรมพื้นบ้าน

จักสานกรงต่อนกคุ้ม (กรงดัก) จากย่านลิเภา หัตถกรรมพื้นบ้านจากภูมิปัญหาชาวบ้านที่รับมรดกทางภูมิปัญญาถ่ายทอดจากรุ่นพ่อสู่รุ่นลูกที่ในจังหวัดตรังมีเพียงครอบครัวเดียวเท่านั้น
ที่บ้านเลขที่ 169 หมู่ที่ 8 ต.นาท่ามเหนือ อ.เมือง จ.ตรัง ซึ่งเป็นบ้านของนายสมจิตร ซุ่นอื้อ อายุ 46 ปี และ นางคลิ้ง ซุ่นอื้อ อายุ 88 ปี สองแม่ลูกช่วยการทำกรงต่อนกคุ้มหรือ กรงดักนกคุ่มจากย่านลิเภา ซึ่งเป็นพืชที่หาได้ในท้องถิ่น โดยจะขึ้นอยู่ทั่วไปในบริเวณสวนยางพารา ทั้งนี้ นายสมจิตรได้นำผู้สื่อข่าวไปดูสภาพพื้นที่ที่ย่านลิเภาขึ้นอยู่ทั่วไปในสวนยางพารา ใกล้บ้าน และตัดย่านลิเภาที่ได้ขนาด และส่วนความยาวจะต้องเอาทิ้งบริเวณที่มีข้อ โดยเลือกเอาส่วนที่ไม่ติดข้อเท่านั้น และตัดจนถึงพื้นดิน เพื่อให้ส่วนที่เหลือได้แตกยอดขึ้นมาใหม่ ทั้งนี้ นายสมจิตรจะเป็นคนออกไปหาตัดย่านลิเภาให้ได้ตามจำนวนที่ต้องการจะทำแต่ละครั้ง จะไม่ตัดไว้จำนวนมาก เนื่องจากหากสานไม่ทันเส้นย่านลิเภาจะแห้งกรอบไม่สามารถที่จะนำมาจักสานได้ จากนั้นได้นำไปให้คุณยายคลิ้ง ซึ่งเป็นคุณแม่ของนายสมจิตร เป็นคนลอกเส้นย่านลิเภา ซึ่งเส้นย่านลิเภาที่ตัดมาแต่ละเส้น จะมีลักษณะกลมๆยาวๆ และมีความแข็ง เหนียว คุณยายจะอาศัยความชำนาญในการลอกเส้นด้วยมือได้จำนวน 3 - 4 เส้น เพื่อให้ลูกชายนำมาใช้สำหรับการจักสานกรงต่อนกคุ้มต่อไป ทั้งนี้ การจักสานกรงต่อนกคุ้มจากย่านลิเภานั้น จะต้องใช้วัสดุสำหรับการจักสานได้จากในป่าพื้นที่ เช่น ย่านลิเภา สำหรับจักสาน หวาย และไม้ขนุน สำหรับการขึ้นโครงและเป็นฐาน ทั้งนี้ กรงต่อนกคุ้ม 1 ลูก นายสมจิตรจะใช้เวลาว่างหลังจากเสร็จงานจากสวนยางพาราทำประมาณ 3-4 วัน ต่อ 1 ลูก และทำตามที่ลูกค้าสั่งซื้อ โดยปัจจุบันนายสมจิตรทำกรงต่อนกคุ้มสำหรับใช้ประโยชน์ได้ทั้ง 3 อย่าง คือ สามารถใช้สำหรับต่อนกคุ้มจริงก็ได้ ทำเป็นเครื่องประดับ และทำเป็นโคมไฟ ซึ่งล้วนแต่สวยงาม ประณีต ด้วยฝีมือการจักสานที่สืบทอดต่อมาจากรุ่นคุณพ่อ
โดยกรงต่อนกคุ้มของภาคใต้ มีลักษณะเป็นครึ่งวงกลม มีโครงสร้างเป็นหวาย และใช้ย่านลิเภาสานถี่ๆ ปิดเป็นกรงทึบ ด้านหน้ามีประตูปิด-เปิดได้ และมีประตูอีกชั้นหนึ่งคลุมด้วยตาข่าย ประตูทั้งสองมีเสาประตูเป็นซี่ไม้กลมๆ สองข้างทั้งสองประตู ประตูตาข่ายจะเปิดตั้งฉากกับพื้น โดยเลื่อนห่วงสองอันไว้ที่หัวกรง ห่วงนี้จะเลื่อนลงมาเมื่อประตูปิด เมื่อนกจากข้างนอกเข้าชนซี่เล็ก ๆ ซึ่งค้ำประตูตาข่ายให้เปิดอยู่ จากนั้นก็ปิดลงทันที
ทางด้านคุณยายคลิ้ง ซุ่นอื้อ กล่าวว่า ในอดีตสามีของตนเป็นคนมีฝีมือในเรื่องจักรสานเครื่องใช้ในครัวเรือน และเครื่องมือจับสัตว์ จับปลา เช่น ข้อง นาง กระด้ง ไซดักปลา และกรงต่อนกคุ้ม ซึ่งกรงต่อนกคุ้มนั้นที่ทำจากย่านลิเภาเท่านั้น ส่วนเครื่องจักรสานอื่นๆทำจากหวาย ไม้ไผ่ และคลุ้ม โดยจะทำขายให้กับคนในพื้นที่ และหมู่บ้านใกล้เคียง มาร่วม 40 ปี ครั้นเมื่อสามีเสียชีวิต ลูกชายจึงรับช่วงทำต่อในส่วนของกรงต่อนกคุ้ม ซึ่งในอดีตสำหรับกรงต่อนกคุ้มที่ทำจากย่านลิเภา ก็สามารถขายได้ราคาสูงถึงกรงละ 1,000 - 1,200 บาท แต่คนสมัยก่อนซื้อไปเพื่อเอาไปใช้งานจริง นอกจากสวยงามแล้ว ยังทนทานใช้ได้นานอีกด้วย คุณยาย ยังกล่าวบอกอีกว่า สมัยก่อนย่านลิเภามีจำนวนมาก หาง่ายมีขึ้นทั่วไปตามสวนยางพารา แต่ขณะนี้มีการโค่นยางปลูกอย่างอื่น ทำให้พื้นที่ป่า รวมทั้งสวนยางพาราเหลือน้อย จึงหายากมากกว่าสมัยก่อน
นายสมจิตร ซุ่นอื้อ อายุ 46 ปี กล่าวว่า ตนสืบทอดวิชาจักรสานมาจากคุณพ่อ ซึ่งคุณพ่อทำได้หมดทุกอย่าง แต่ตนเองเลือกทำเฉพาะกรงต่อนกคุ้มจากย่านลิเภาเท่านั้น เพราะชื่นชอบที่สวยงาม โดยทำอย่างจริงจังและจำหน่ายมาแล้วประมาณ 2 ปี ทั้งนี้ สามารถนำไปใช้งานต่อนกคุ้มได้จริง หรือจะนำไปทำเป็นของประดับตกแต่งบ้าน รีสอร์ทก็ได้ แต่ส่วนใหญ่คนซื้อไปสำหรับใช้ประดับตกแต่งบ้าน เนื่องจากปัจจุบันนี้ไม่มีนกแทบจะไม่มีแล้ว และคนส่วนใหญ่จะเห็นคุณค่าของสัตว์ป่าที่นับวันจะหายาก จึงช่วยกันอนุรักษ์ โดยกรงนกคุ้มที่ตนทำนั้นมีสองแบบธรรมดาทั่วไป และแบบใส่หลอดไฟไว้ด้านใน ซึ่งทั้งสองแบบจะขายในราคาเดียวกัน ราคาลูกละ 1,800 บาท ในแต่ละลูกจะใช้เวลาทำประมาณ 3 -4 วัน ปัจจุบันกรงต่อนกคุ้มของตนได้รับการขึ้นทะเบียน มผช. หรือ มาตรฐานสินค้าชุมชน และเตรียมส่งเข้าคัดสรรสินค้าโอท๊อปจังหวัดตรัง ส่วนย่านลิเภา นอกจากหาเองตามสวนยางพาราทั่วไปแล้ว ขณะนี้ตนเองยังได้นำต้นมาปลูกขยายพันธุ์ไว้ในสวนยางพารา และบริเวณพื้นที่ข้างบ้านของตนเองด้วย เพื่อจะได้ช่วยให้มีการขยายพันธุ์ให้เพิ่มมากขึ้น