Mehmet Âkif - Tevfik Fikret Kavgası: Türk Edebiyatında Yıllarca Süren Büyük Kavga

Birbirlerini seven ve birbirlerine değer veren iki usta şairin kavgası Tevfik Fikret'in "Târih-i Kadim" başlıklı şiirinin yayınlanmasıyla başlar.

Tevfik Fikret, bu şiirinde tarihe kötümser bir şekilde bakar. Ayrıca mukaddes sayılan birçok değere karşı da bir saldırı içindedir. “Yırtılır ey kitâb-ı köhne yarın/ Maktel-i fikr olan sahîfaların” beytiyle tarih kitabına hitap ediyormuş gibi görünürken, “Kelâm-ı Kadîm” adıyla da anılan Kur’ân-ı Kerim’i hedef aldığı tahmin edilmektedir. Şair, Allah’tan, ahiretin varlığından, cennetten, cehennemden, peygamberden şüphe etmektedir.

Târih-i Kadîm’in yayımlanması, maddeci bir dünya görüşüne sahip çevreler tarafından memnuniyetle karşılanır. Buna karşılık İslâmî çevrelerde de bir o kadar üzüntü ve öfke uyandırır. Tarih-i Kadim’in yayımlanışına en çok üzülenlerden biri de Mehmet Âkif’tir. Günün birinde Süleymaniye Kürsüsünde başlıklı manzumesinin içine şu beyti sıkıştırıverir: “Şimdi Allah’a söğer, sonra biraz bol para ver / Hiç utanmaz, protestanlara zangoçluk eder” Bu beyit, tepkilerin en şiddetlisi ve en meşhurudur. Âkif, Fikret’in ismini açıkça yazmaz; fakat herkes anlar ki, bu beyit Tarih-i Kadim şairine bir cevaptır. Ermenice bir kelime olan “zangoç”, kilise hizmetinde bulunan ve çan çalan kimse demektir. Mehmet Âkif, Tevfik Fikret’i Allah’ı inkâr etmesine rağmen, Robert Kolejindeki çalışmasını ima ederek para karşılığında Protestanlara zangoçluk eden bir hizmetçiye benzetmiştir.

Mithat Cemal, ona: «Bu mısralar sen değilsin, konuşurken bile kimsenin aleyhinde söylemeyeceğin bu sözleri niçin yazdın?» der. Âkif: “Târih-i Kadîm diye bir manzumesi var, okumadın mı?” der ve Tarih-i Kadim’de yer alan «Yırtılır ey kitab-ı köhne, yarın / Maktel-i fikr olan sahîfaların» beytini okur. Âkif çok kızgındır ve devam eder: «Bu beyit beynimde aylarca öttü. Bu adam Peygamberime sövdü, babama sövse affederdim, fakat Peygamberime sövmek… Bunu ölürüm de hazmetmem.»

Mehmet Âkif Süleymaniye Kürsüsünde şiirini çok sevdiği dostu Fatin Gökmen’e ithaf etmiştir. Fatin Gökmen, aynı zamanda Tevfik Fikret’in de dostudur. Bu nedenle Âkif’in Fikret’i hedef alan beyti şiirinden çıkarmasını rica eder. Âkif ona da: “İstersen ismini kaldırayım da, bir dostuma diye yazayım!” der. Fatin Gökmen sesini çıkaramaz.

Mehmet Âkif’in bu birkaç mısralık ağır cevabına, Tevfik Fikret 14 Kasım 1914 tarihinde “Târîh-i Kadîm’e Zeyl” başlığını taşıyan kırk beyitlik bir manzume ile karşılık verir. Bu manzumede Fikret, Âkif’le alay ederek ona «Hazret-i Molla Sırât» diye hitap eder. «Bana anlatma o güzel dinî! Ben de bilirim senin bildiğini» der.

Fikret, Tarih-i Kadîm’e Zeyl’i yazdıktan dokuz ay sonra, 19 Ağustos 1915 tarihinde vefat eder. Âkif Sebîlü’r-reşâd dergisinin 29 Ağustos 1918 tarihli 367. sayısında Fikret’in bu yazdıklarına “Berlin Hâtıraları” içinde yer alan 98 mısralık şiiriyle cevap verebilir. Âkif bu şiirde, önce, o yıllarda İslami ve ahlaki değerleri inkâr eden ve millet hayatından çıkarmak için çalışan aydın, yazar ve gazeteci grubunun Fransızca kelimeler kullanarak züppece konuşmaları tasvir eder. Sonra da Batılılaşmış olan bu okur-yazarların, kendi dünyevi görüşlerinin ve gayr-i ahlaki yaşama isteklerinin önünde Allah inancını, dini, vicdanı engel olarak gördüklerini, bundan dolayı da imanın yok edilmesi gerektiğini düşündüklerini; fakat korkularından bu düşüncelerini açıkça ifade edemediklerini belirtir.

Rıza Tevfik, “Halûk’un Âmentüsü” şiirini örnek göstererek Fikret’in mümin olduğunu belirtir ve Mehmet Âkif’i eleştirir. Fuad Köprülü ise “Tevfik Fikret ve Ahlâkı” adlı kitapçığında, Mehmet Âkif’in adını anmadan, üç sene önce ölmüş Fikret aleyhinde yazdığı bu şiirin sert üslubunu kınar ve Âkif’e ağır sözler söyler.

KAYNAKLAR

“TDV İslâm Ansiklopedisi ‘Mehmed Âkif Ersoy’ Maddesi”
(M.Orhan OKAY / M.Ertuğrul DÜZDAĞ)

“TDV İslâm Ansiklopedisi ‘Tevfik Fikret’ Maddesi”
(Abdullah UÇMAN)

“Fikret’in Târîh-i Kadîm ve Târîh-i Kadîm’e Zeyl Şiirlerinin Meydana Getirdiği Bazı Tesir ve Reaksiyonlar”
(Prof. Dr. Âdem Ceyhan)

“’Fikret-Akif’ Meselesine Nesnel Bir Bakış”
(Hüseyin TUNCER)

“Tevfik Fikret ve Mehmet Akif”
(Şükran KURDAKUL)

“Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Mehmed Âkif’e Dair Yazılmış Eserlerdeki Değerlendirmeler”
(Ayşe TÜRK)

#FikretÂkifKavgası
#Fikret
#TevfikFikret
#TârihiKadîm
#Kitâbıköhne
#Âkif
#MehmetÂkif
#MehmedÂkif
#Zangoç
#RobertKoleji
#maktelifikir
#MithatCemal
#SüleymaniyeKürsüsünde
#FatinGökmen
#TârîhiKadîmeZeyl
#HazretiMollaSırât
#Sebîlürreşâd
#BerlinHâtıraları
#RızaTevfik
#HalûkunÂmentüsü
#FuadKöprülü
#TevfikFikretveAhlâkı