چرا فرض محال، محال نیست؟ راز بزرگ وجود ذهنی! – آیة الله دکتر محقق داماد | الشواهد الربوبیة، جلسه 18

جلسه ۱۸ شواهد الربوبیة | تدریس آیت‌الله دکتر محقق داماد
عنوان: «چگونه ذهن تو می‌تواند همزمان هم سیاه باشد هم سفید، هم موجود باشد هم معدوم، بدون اینکه دیوانه شود؟»
ملاصدرا در سه اشراق پیاپی (۵، ۶ و ۷) دو تا از قوی‌ترین و معروف‌ترین پاسخ‌های تاریخ فلسفه به اشکال تناقض در وجود ذهنی را می‌آورد:
🔥 اشراق پنجم:
تناقض فقط در «موضوع جسمانی و مادی» محال است.
وقتی همان میزِ خارجی در ذهن تو تصور می‌شود، دیگر موضوعش «عقلانی» شده؛ دیگر قوانین ماده روی آن حاکم نیست. پس می‌توانی بگویی «این میزِ ذهنی هم سیاه است هم سیاه نیست» و هیچ تناقضی رخ نمی‌دهد!
(دقیقاً همین است راز جمله معروف «فرض محال که محال نیست»)
🔥 اشراق ششم (مهم‌ترین و مشهورترین پاسخ ملاصدرا):
ملاصدرا یک شرط نهم به شروط هشت‌گانه تناقض اضافه می‌کند: «وحدت حمل»
اگر نوع حمل فرق کند، دیگر تناقض نیست!
مثال‌های آتشین:

«جزئی، جزئی است» → صادق (حمل اولی)
«جزئی، کلی است» → هم صادق (حمل شایع) → تناقض نیست!
«عدم، عدم است» → صادق
«عدم، موجود است» → هم صادق (چون مفهوم عدم در ذهن تو وجود ذهنی دارد!)
«شریک الباری، شریک الباری است» → صادق
«شریک الباری، شریک الباری نیست» → هم صادق (چون در ذهن تو مخلوق است!)

اشراق هفتم:
آنچه به ذهن می‌آید «ماهیت و معنا»ست، نه «هویت و شخصیت خارجی».
اگر هویت خارجی زید به ذهن بیاید، دیگر وجود ذهنی نیست، همان وجود عینی است!
جلسه‌ای که با این دو کلید طلایی، همه اشکال‌های وجود ذهنی را برای همیشه حل می‌کند.
اگر فقط یک جلسه از شرح شواهد الربوبیة را می‌خواهی ببینی، همین جلسه است! 🔥