Những Giai Thoại Về Socrates

Socrates (470-399 TCN) là một trong những triết gia Hy Lạp cổ đại có ảnh hưởng sâu rộng nhất đến nền triết học phương Tây, mặc dù ông không để lại bất kỳ tác phẩm viết nào. Cuộc đời và tư tưởng của ông chủ yếu được biết đến qua các ghi chép của học trò, đặc biệt là Plato và Xenophon, cùng một số tài liệu khác.

Cuộc Đời Socrates

Xuất thân: Socrates sinh ra tại Athens, Hy Lạp, trong một gia đình không quá giàu có. Cha ông, Sophroniscus, là một thợ điêu khắc đá, và mẹ ông, Phaenarete, là một bà đỡ.

Giáo dục: Không có nhiều thông tin chi tiết về giáo dục ban đầu của Socrates, nhưng chắc chắn ông đã được học về văn học, âm nhạc và thể dục dụng dụng, như thông lệ của thanh niên Athens thời bấy giờ. Ông cũng có thể đã học hình học và thiên văn học.

Binh nghiệp: Socrates đã phục vụ trong quân đội Athens với tư cách là một hoplite (bộ binh nặng) trong Chiến tranh Peloponnesus. Ông đã tham gia các trận chiến tại Potidaea, Amphipolis và Delium, nơi ông được ghi nhận về lòng dũng cảm và khả năng chịu đựng phi thường.

Đời sống cá nhân: Socrates kết hôn với Xanthippe, người được cho là có tính khí nóng nảy. Họ có ba người con trai. Ông thường được mô tả là có ngoại hình xấu xí, với đôi mắt lồi và mũi hếch. Ông thường đi chân đất và mặc quần áo giản dị.

Phương pháp Socratic (Elenchus): Socrates nổi tiếng với phương pháp đối thoại, được gọi là "elenchus" (phương pháp vấn đáp). Ông thường đi khắp Athens, đặt câu hỏi cho mọi người về các khái niệm đạo đức như công lý, đức hạnh, và lòng dũng cảm. Mục đích của ông không phải là để giảng dạy, mà là để giúp người khác tự khám phá ra chân lý thông qua việc tự suy ngẫm và tranh luận. Ông thường bắt đầu bằng cách giả vờ không biết gì (gọi là "Socratic irony" - sự mỉa mai Socrates) và đặt những câu hỏi liên tiếp để vạch trần những mâu thuẫn trong suy nghĩ của đối phương, từ đó giúp họ nhận ra sự thiếu hiểu biết của mình và tiến gần hơn đến chân lý.

Phiên tòa và cái chết: Năm 399 TCN, Socrates bị đưa ra xét xử với các cáo buộc:

Không tôn kính các vị thần của thành bang.
Đưa vào các vị thần mới.
Làm hư hỏng thanh niên.
Có nhiều giả thuyết về nguyên nhân thực sự của phiên tòa này. Một số người cho rằng đó là do mối liên hệ của Socrates với một số nhân vật chính trị gây tranh cãi, hoặc do sự bất mãn của một số người quyền lực đối với phương pháp chất vấn của ông.

Tại phiên tòa, Socrates đã tự bào chữa, nhưng không tìm cách cầu xin sự tha thứ. Ông bị kết án tử hình bằng cách uống thuốc độc (có thể là độc cần). Ông chấp nhận bản án một cách bình tĩnh và dành những giờ cuối cùng để trò chuyện với bạn bè và học trò.

Những Giai Thoại Về Socrates

Do không có tác phẩm nào của chính Socrates, các giai thoại và câu chuyện về ông chủ yếu được truyền lại qua các tác phẩm của Plato, Xenophon, và Aristophanes (một nhà viết kịch đương thời, người đã châm biếm Socrates trong vở kịch "Những đám mây").

"Tôi chỉ biết một điều, đó là tôi không biết gì cả": Đây là câu nói nổi tiếng nhất gắn liền với Socrates, thể hiện tinh thần khiêm tốn và ham học hỏi của ông. Nó phản ánh cốt lõi của phương pháp Socratic: nhận thức được sự thiếu hiểu biết của bản thân là bước đầu tiên trên con đường tìm kiếm tri thức. Tuy nhiên, câu nói này không xuất hiện nguyên văn trong các tác phẩm của Plato hay Xenophon mà là một sự diễn giải. Socrates thường xuyên nói rằng mình không biết gì trong các cuộc đối thoại.

Xanthippe, người vợ "khó tính": Xanthippe thường được miêu tả là một người vợ hay cằn nhằn và khó chiều. Có một giai thoại kể rằng, sau khi bị Xanthippe mắng té tát và đổ cả một chậu nước lên đầu, Socrates đã bình thản nói: "Sau cơn sấm thường có mưa." Câu chuyện này minh họa cho sự điềm tĩnh và khả năng chịu đựng của Socrates, cũng như mối quan hệ phức tạp của ông với vợ. Tuy nhiên, Xenophon lại mô tả Xanthippe có phần khác hơn so với những mô tả phổ biến.

Lời tiên tri của đền Delphi: Bạn của Socrates, Chaerephon, đã hỏi nhà tiên tri tại đền Delphi rằng liệu có ai khôn ngoan hơn Socrates không. Nhà tiên tri trả lời là không. Socrates ban đầu rất bối rối vì điều này, vì ông tự nhận thấy mình không có kiến thức đặc biệt nào. Ông bắt đầu đi khắp nơi, chất vấn những người được coi là khôn ngoan (chính trị gia, nhà thơ, thợ thủ công) để chứng minh lời tiên tri là sai. Tuy nhiên, ông nhận ra rằng những người này, mặc dù có kiến thức về một lĩnh vực nào đó, lại thường tự cho mình là biết tất cả mọi thứ. Socrates kết luận rằng ông khôn ngoan hơn họ ở chỗ, ít nhất ông biết rằng mình không biết gì cả.

Cái chết của Socrates: Giai thoại về cái chết của Socrates là một trong những câu chuyện nổi tiếng nhất. Ông bị kết tội và bị xử tử. Ông có cơ hội trốn thoát, nhưng ông từ chối, cho rằng việc trốn tránh là vi phạm luật pháp của Athens, và ông đã sống cuộc đời tuân thủ luật lệ. Ông chọn đối mặt với cái chết một cách bình thản, uống thuốc độc và dành những giây phút cuối cùng để trò chuyện với bạn bè về sự bất tử của linh hồn.

"Một cuộc đời không được xem xét thì không đáng sống"