Ep 1038 ไข้รากสาดใหญ่ติดต่อจากสัตว์เป็นพาหะมีภาวะแทรกซ้อน

โรคไข้รากสาดใหญ่ หรือ Typhus เป็นชื่อเรียกโดยรวมของกลุ่มโรคติดเชื้อที่เกิดจากแบคทีเรียในกลุ่ม ริกเก็ตเซีย (Rickettsia) โดยมีแมลงต่างๆเช่น เหา หมัด ไร เป็นพาหะนำโรค โรคในกลุ่มนี้ได้แก่
โรคไข้รากสาดใหญ่ชนิดระบาด (Epidemic typhus)
โรคไข้รากสาดใหญ่ประจำถิ่น หรือโรคไข้รากสาดใหญ่จากหนู (Endemic typhus หรือ Murinetyphus)
และโรคไข้รากสาดใหญ่จากป่าละเมาะ หรือโรคไข้รากสาดพุ่มไม้ (Scrub typhus) ซึ่งคำว่า Typhus มาจากรากศัพท์ภาษากรีกคือ typhos ซึ่งแปลว่าหมอก มัว เนื่องจากใช้บรรยายลักษณะอาการของผู้ป่วยที่จะมีไข้ มึนงง ซึม โดยอาการของไข้รากสาดใหญ่แต่ละชนิดจะคล้ายๆกันและมียาสำหรับรักษาให้หายได้
โรคไข้รากสาดใหญ่แต่ละชนิดจะพบในพื้นที่ที่แตกต่างกัน
1. ไข้รากสาดใหญ่ชนิดระบาด (Epidemic typhus): พบได้ในทุกทวีปทั่วโลก โดยเคยเกิดการระบาดใหญ่ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 และครั้งที่ 2 ทำให้มีทหารเสียชีวิตไปเป็นจำนวนมาก และในปี พ.ศ. 2540 เกิดการระบาดในค่ายผู้ลี้ภัยที่ประเทศบูรันดี (Burundi) ทำให้มีผู้เสียชีวิตไปประมาณ 100,000 ราย นอกจากนี้มีรายงานการระบาดในประเทศรัสเซีย แอลจีเรีย และเปรู ส่วนในประเทศอื่นๆมีการรายงานการเกิดโรคประปราย สำหรับไทยไม่มีสถิติข้อมูลที่ชัดเจน
2. ไข้รากสาดใหญ่จากหนู (Murine typhus): พบได้ทั่วโลกเช่นกัน โดยโรคจะเกิดขึ้นได้ตลอดทั้งปี หากเป็นประเทศในเขตที่มีอากาศหนาวจะพบมากในช่วงฤดูร้อน สำหรับประเทศไทยไม่มีสถิติข้อมูลที่ชัดเจนแต่พบเจอได้ทั่วทุกภาคของประเทศไทย
3. ไข้รากสาดใหญ่จากป่าละเมาะ (Scrub typhus): พบในทวีปเอเชียและออสเตรเลีย/อาการแสดงของโรคที่ไม่จำเพาะ ผู้ป่วยที่อาการน้อยก็ไม่ได้มาพบแพทย์ นอกจากนั้นการพิสูจน์/การวินิจฉัยโรคให้แน่นอนก็ค่อนข้างยุ่งยาก
โรคไข้รากสาดใหญ่มีสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงจากอะไร?
ไข้รากสาดใหญ่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียในกลุ่ม Rickettsia เป็นแบคทีเรียที่มีรูปร่าง หลายแบบ อาจเป็นแท่งสั้นๆ (Short bacilli) หรือเป็นรูปทรงกลมกึ่งแท่ง (Coccobacilli) เชื้อกลุ่มนี้มีอยู่หลายชนิด แต่ละชนิดก็ทำให้เกิดโรคที่แตกต่างกันไปได้แก่
เชื้อชนิด Rickettsia rickettsii ทำให้เกิดโรคไข้พุพองเทือกเขาร็อกกี้ (Rocky Mountain spotted fever)
เชื้อชนิด Coxiella burnetii ทำให้เกิดโรคไข้คิว (Q fever) เป็นต้น เชื้อกลุ่มนี้อาศัยอยู่ในแมลงต่างๆคือ เหา ไร เห็บ หมัด ซึ่งเป็นพาหะนำเชื้อโรคมาสู่คน
สำหรับโรคไข้รากสาดใหญ่เองก็มีสาเหตุจากเชื้อ Rickettsia แต่ละชนิดคือ
1. ไข้รากสาดใหญ่ชนิดระบาด มีสาเหตุจากเชื้อชนิด Rickettsia prowazekii มีเหา (Louse) เป็นพาหะนำเชื้อโรคจึงมีชื่อเรียกอีกชื่อว่า Louse-borne typhus โดยเหาจะรับเชื้อมาจากคนที่เป็นโรคนี้จากการดูดเลือด หลังจากนั้นเชื้อโรคก็จะเข้าไปอาศัยอยู่ในทางเดินอาหารของตัวเหา เหาที่มีเชื้อโรคนี้เมื่อติดไปยังคนอื่นและได้ดูดเลือดกินก็จะถ่ายขี้ที่มีเชื้อโรคปนออกมา เมื่อคนเกาจนเป็นแผลถลอก เชื้อโรคก็จะเข้าสู่ร่างกายทางผิวหนังที่มีแผลและทำให้เกิดโรคได้ในที่สุด สำหรับตัวเหาที่มีเชื้อโรคนี้อยู่ในตัวในที่สุดก็จะป่วยตายไปภายใน 2 - 3 สัปดาห์
ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อก็คือผู้ที่เป็นเหาโดยเฉพาะเหาที่ลำตัวได้แก่ คนที่ไม่ได้อาบน้ำ ไม่ได้เปลี่ยนเสื้อผ้าหรือซักเสื้อผ้า ผู้ที่อยู่ในค่ายกักกัน ค่ายผู้อพยพ ในคุก คนเร่ร่อน ไม่มีที่อยู่อาศัย
2. ไข้รากสาดใหญ่จากหนู มีสาเหตุจากเชื้อชนิด Rickettsia typhi เชื้อโรคอาศัยอยู่ในทางเดินอาหารของหมัดหนูและหมัดแมวและทำให้สัตว์เหล่านี้ติดเชื้อโรค แต่สัตว์จะไม่แสดงอาการใดๆ หมัดเหล่านี้บางครั้งบังเอิญติดมาสู่คนและกัดดูดเลือดคนเป็นอาหารได้ (เรียกคนว่าเป็น Accidental host) และเชื้อโรคจากขี้ของหมัดก็จะเข้าสู่ร่างกายคนและทำให้เกิดโรคได้ นอกจากนี้แล้วการติดเชื้ออาจเกิดได้โดยการหายใจเอาขี้ของหมัดที่มีเชื้อโรคเข้าสู่ร่างกายได้ด้วย สำหรับหมัดที่เชื้อโรคนี้อยู่ในตัวจะไม่ตายและตัวเมียสามารถถ่ายทอดเชื้อโรคไปสู่ลูกในท้องของมันได้ด้วย
ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคนี้ได้แก่ ผู้ที่อยู่ใกล้ชิดกับหนูหรือแมวที่มีหมัด
3. ไข้รากสาดใหญ่จากป่าละเมาะหรือไข้รากสาดพุ่มไม้ มีตัวไรอ่อนเป็นพาหะชื่อว่าไข้รากสาดไรอ่อน (Chigger-borne typhus) เชื้อโรคอาศัยอยู่ในทางเดินอาหารของตัวไร (Mite) ซึ่งตัวไรมีระยะเจริญเติบโตอยู่ 4 ระยะ เฉพาะระยะที่เป็นตัวอ่อนที่เรียกว่า Chigger หรือไรแดง จะอาศัยบนตัวสัตว์ตระกูลฟันแทะเช่น หนูกระรอก กระแต รวมทั้งสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอื่นๆ และดูดเลือดกินเป็นอาหาร ตัวไรในระยะอื่นๆจะอาศัยอยู่ตามใบหญ้าใบไม้ใกล้ๆกับพื้นดิน ตัวไรเหล่านี้บางครั้งอาจติดมาสู่คนและกัดดูดเลือดคนเป็นอาหารได้ เรียกคนว่าเป็น Accidental host ตัวไรที่เชื้อโรคนี้อยู่ในตัวจะไม่ตายและตัวเมียถ่ายทอดเชื้อโรคไปสู่ลูกในท้องของมันได้ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคนี้ได้แก่ ผู้ที่ทำงานอยู่กับต้นไม้หรือพุ่มเตี้ยๆ หรือการไปเที่ยวสถานที่ท่องเที่ยวธรรมชาติต่างๆที่มีต้นไม้หรือพุ่มไม้เตี้ยๆ
อนึ่งไข้รากสาดใหญ่ทุกประเภทสามารถเกิดได้ในคนทุกวัย เพศหญิงและเพศชายพบได้เท่าๆกัน
รักษาโรคไข้รากสาดใหญ่อย่างไร?
แนวทางการรักษาหลักของไข้รากสาดใหญ่คือ การให้ยาปฏิชีวนะ ยาที่ใช้เช่น Doxycycline, Chloramphenicol และ Tetracycline ซึ่งอาจให้ในรูปแบบกินหรือรูปแบบฉีด สำหรับยาในกลุ่มเพนิซิลลิน (Penicillin) ไม่พบว่ามีประสิทธิภาพในการรักษา ปัจจุบันในประเทศไทยพบว่า เชื้อที่ทำให้เกิดโรคไข้รากสาดใหญ่จากป่าละเมาะมีการดื้อยา (เชื้อดื้อยา) มากขึ้น การรักษาแบบประคับประคองจะทำร่วมไปกับการให้ยาปฏิชีวนะได้แก่ การให้ยาลดไข้ ยาแก้ปวด การให้สารน้ำและเกลือแร่ ให้ยาลดอาการคลื่นไส้ อาเจียน เป็นต้น
ผู้ป่วยที่อาการไม่รุนแรงจะให้การรักษาแบบผู้ป่วยนอก แต่ในรายที่อาการรุนแรงก็จะต้องนอนรักษาตัวในโรงพยาบาล