Introduction of sociology part-2/સમાજશાસ્ત્ર નો પરિચય ભાગ ૨

સમાજશાસ્ત્રના ઉદ્ભવ પૂર્વે માનવ સમાજ અંગેનું ચિંતન વિવિધ તત્ત્વચિંતકો, ધાર્મિક ગ્રંથો અને દાર્શનિકોમાં જોવા મળે છે. પ્રાચીન ભારતમાં વેદો, ઉપનિષદો, મહાભારત, અરથશાસ્ત્ર અને બુદ્ધ-જૈન સાહિત્યમાં સમાજ અંગેના વિચારો મળતા હતા. ગ્રીક દાર્શનિકો પ્લેટો અને એરિસ્ટોટલએ પણ રાજ્ય, સમાજ અને નૈતિકતા અંગે અગત્યની ચિંતનાઓ આપી. તેમ છતાં, એ વિચારો વૈજ્ઞાનિક ન હતા; તેથી સમાજશાસ્ત્ર વૈજ્ઞાનિક સ્વરૂપે પછી વિકસ્યું.સમાજશાસ્ત્રને સુવ્યવસ્થિત વિજ્ઞાનનો દરજ્જો 19મી સદીમાં મળ્યો. ઓગસ્ટ કોમ્ટે સમાજશાસ્ત્રના પિતા (Father of Sociology) માનવામાં આવે છે. તેમણે પહેલીવાર “Sociology” શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો અને સમાજના અભ્યાસ માટે વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિઓ પ્રસ્તુત કરી. કોમ્ટેએ સમાજના અભ્યાસ માટે ત્રણ તબક્કા — ધર્મશાહી, તત્ત્વચિંતન અને વૈજ્ઞાનિક તબક્કા — સમજાવ્યા અને સમાજને કુદરતી નિયમો વડે ચાલતું વિજ્ઞાન મન્યું. ઈમાઇલ દુર્ખિમ એ સમાજશાસ્ત્રને શિષ્યાતાત્મક અને વિશ્લેષણાત્મક બનાવ્યું. તેમણે આત્મહત્યા (Suicide) અને સમાજના એકતાના સિદ્ધાંતો રજૂ કર્યા. દુર્ખિમના અનુસાર સમાજ વ્યક્તિથી પર છે અને “Social Facts” દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે. કાર્લ માર્ક્સ એ અર્થતંત્ર, વર્ગસંઘર્ષ અને સામાજિક પરિવર્તન પર ભાર મૂક્યો. તેમણે માન્યું કે સમાજનો વિકાસ આર્થિક માળખા પર આધારિત છે. પૂજીવાદ, સામાજિક અસમાનતા અને ક્રાંતિ વિષેના તેમનાં વિચારો સમાજશાસ્ત્રને વૈશ્વિક સ્તરે પ્રભાવિત કરે છે. મેક્સ વેબર એ સમાજશાસ્ત્રમાં સમજશીલ અભિગમ (Interpretative Sociology) રજૂ કર્યો. તેમણે સામાજિક ક્રિયા (Social Action), બ્યુરોક્રસી અને ધર્મ-અર્થતંત્રના સંબંધ જેવા મુદ્દાઓ પર ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કર્યો. વેબરે સમાજશાસ્ત્રને માનવીય અર્થ અને મૂલ્યો વડે સમજવાની પદ્ધતિ આપીને તેને વધુ વ્યાપક બનાવ્યું.
📌 સમાજશાસ્ત્રનો વિકાસ
સમાજશાસ્ત્રનો વિકાસ ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ, નગરિકરણ, રાજકીય પરિવર્તન અને વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિ સાથે સંકળાયેલો છે. સામાજિક સમસ્યાઓમાં થયેલા વધારાને કારણે સમાજના વ્યવસ્થિત અભ્યાસની જરૂરિયાત પડી અને સમાજશાસ્ત્ર વિકસેલો.
📌 ભારતમાં સમાજશાસ્ત્રનો વિકાસ
ભારતમાં સમાજશાસ્ત્રનો વિકાસ બ્રિટિશ શાસનના સમયથી થયો. ગાંધીજી, જી.એસ. ઘુર્યે, એમ.એન. શ્રીનિવાસ, રાધાકમલ મુકર્જી અને દી.એન. મજુમદાર જેવા ભારતીય સમાજશાસ્ત્રીઓએ ભારતના જાતિપ્રથાની રચના, આદિવાસી સમાજ, ગ્રામ વિકાસ અને સંસ્કૃતિ અંગે અગત્યનું યોગદાન આપ્યું. આજે ભારતનું સમાજશાસ્ત્ર વૈશ્વિક સ્તરે માન્ય છે.
📌 સમાજશાસ્ત્રનું વિષયવસ્તુ
સમાજશાસ્ત્રમાં સમાજ, સંસ્કૃતિ, સમાજીકરણ, સામાજિક પ્રણાલીઓ, અસમાનતા, પરિવર્તન, પરિવાર, ધર્મ, અર્થતંત્ર, રાજકારણ જેવા વિષયોનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે.
📌 સમાજશાસ્ત્રની શાખાઓ
સામાજિક મનોભાષા
ગ્રામ સમાજશાસ્ત્ર
નગર સમાજશાસ્ત્ર
આર્થિક સમાજશાસ્ત્ર
ધર્મનો સમાજશાસ્ત્ર
શિક્ષણનો સમાજશાસ્ત્ર
રાજનૈતિક સમાજશાસ્ત્ર
📌 અન્ય વિજ્ઞાનો સાથેનો સંબંધ
સમાજશાસ્ત્રનું મનશાસ્ત્ર, અર્થશાસ્ત્ર, રાજનીતિશાસ્ત્ર, માનવશાસ્ત્ર, ઇતિહાસ અને ભૂગોળ સાથે ઘનિષ્ઠ સંબંધ છે. માનવ જીવનના વિવિધ પાસાઓને સમજવા માટે આ તમામ શાખાઓ સાથે સંકલન જરૂરી છે.

#introduction of sociology.
#સમાજશાસ્ત્ર નો પરિચય part-2
#SOCIOLOGY WITH SANJAY SIR